آيات 17 تا 29 سوره ص

 اصـبـر عـلى مـا يـقـولون و اذكـر عـبـدنـا داود ذا الايـد انـه اوّاب (17)

 انـّا سـخـّرنـا الجـبـال مـعـه يـسـبّحن بالعشى و الاشراق (18)

 و الطير محشورة كلّ له اوّاب (19)

 و شددّنا مـلكـه و اتـيـنـاه الحـكـمـة و فـصـل الخـطـاب (20)

 و هـل اتـئك نـبؤ ا الخصم اذ تسوّروا المحراب (21)

 اذ دخلوا على داود ففزع منهم قالوا لا تخف خـصـمـان بـغـى بـعـضـنـا عـلى بـعـض فـاحـكم بيننا بالحق و لا تشطط و اهدنا الى سواء الصـراط (22)

 ان هـذا اخـى له تـسـع و تـسـعـون نـعـجـة و لى نـعـجـة وحـدة فـقـال اكـفـلنـيـهـا و عـزنـى فـى الخـطـاب (23)

 قـال لقـد ظـلمـك بـسـؤ ال نعجتك الى نعاجه و ان كثيرا من الخلطاء ليبغى بعضهم على بعض الا الّذين آمنوا و عملوا الصـالحـات و قـليـل مـا هـم و ظـنّ داود انـّمـا فـتنه فاستغفر ربه و خر راكعا و اناب (24)

 فـغـفـرنـا له ذلك و ان له عـنـدنـا لزلفـى و حـسن ماب (25)

 يا داود انّا جعلناك خليفة فى الارض فـاحـكـم بـيـن النـّاس بـالحـق و لا تـتـبـع الهـوى فـيـضـلك عـن سبيل اللّه ان الّذين يضلون عن سبيل اللّه لهم عذاب شديد بما نسوا يوم الحساب (26)

 و ما خـلقـنـا السـمـاء و الارض و مـا بـيـنـهـمـا بـطـلا ذلك ظـن الّذيـن كـفـروا فـويـل للذيـن كفروا من النار (27)

 ام نجعل الّذين امنوا و عملوا الصالحات كالمفسدين فى الارض ام نجعل المتقين كالفجار (28)

 كتاب انزلناه اليك مبرك ليدّبرّوا آياته و ليتذكّر اولوا الاباب (29)

ترجمه آيات

بر آنچه مى گويند بنده ما داوود را كه نيرومند بود و بسيار به خدا رجوع داشت (17).

ما كوهها را با او مسخر كرديم كه صبح و شام در تسبيح با او دمساز باشند (18).

و نـيز مرغان را مسخر كرديم كه نزد او مجتمع گردند و همه به سوى او رجوع مى كردند (19).

و مـا پـايـه هـاى مـلك او را مـحـكـم كـرديـم و او را حـكـمـت و فصل خصومت داديم (20).

آيا از داستان آن مردان متخاصم كه به بالاى ديوار محراب آمدند خبر دارى (21).

وقـتـى كـه بـر داوود درآمـدنـد از ايـشـان بـيمناك شد گفتند: مترس ما دو متخاصم هستيم كه بعضى بر بعضى ستم كرده تو بين ما به حق داورى كن و در حكم خود جور مكن و ما را به سوى راه راست رهنمون شو (22).

ايـنـك اين برادر من است كه نود و نه گوسفند دارد و من يك گوسفند دارم او مى گويد: اين يك گوسفندت را در تحت كفالت من قرار بده و در اين كلامش مرا مغلوب هم مى كند (23).

داوود گفت: او در اين سخنش كه گوسفند تو را به گوسفندان خود ملحق سازد به تو ظلم كـرده و بـسيارى از شريكها هستند كه بعضى به بعضى ديگر ستم مى كنند مگر كسانى كـه ايـمان دارند و عمل صالح مى كنند كه اين دسته بسيار كمند. داوود فهميد كه ما با اين صحنه او را بيازموديم پس طلب آمرزش كرد و به ركوع درآمد و توبه كرد (24).

ما هم اين خطاى او را بخشوديم و به راستى او نزد ما تقرب و سرانجام نيكى دارد (25).

اى داوود مـا تـو را جـانـشـيـن خـود در زمـيـن كـرديـم پـس بـيـن مـردم بـه حق داورى كن و به دنـبـال هـواى نـفس مرو كه از راه خدا به بيراهه مى كشد و معلوم است كسانى كه از راه خدا به بيراهه مى روند عذابى سخت دارند به جرم اينكه روز حساب را از ياد بردند (26).

و پنداشتند كه ما آسمان و زمين را به باطل آفـريـديـم و حـال آنـكـه چـنين نبود و اين پندار كسانى است كه كفر ورزيدند پس واى بر كافران از آتش (27).

و يـا پـنـداشـتـنـد كـه مـا بـا آنـهـايـى كـه ايـمـان آورده و عـمـل صـالح كـردند و آنهايى كه در زمين فساد انگيختند يكسان معامله مى كنيم و يا متقين را مانند فجار قرار مى دهيم (28).

اين كتابى است كه ما به سوى تو نازلش كرديم تا در آيات آن تدبر كنند و در نتيجه خردمندان متذكر شوند (29).

بيان آيات

خداى سبحان بعد از آنكه تهمت كفار را مبنى بر اينكه دعوت به حق آن جناب را خود ساخته خـواندند و آن را وسيله و بهانه رياست ناميدند و نيز گفتار آنان را كه او هيچ مزيتى بر مـا نـدارد تـا بـه خـاطر آن اختصاص به رسالت و انذار بيابد، و نيز استهزاى آنان به روز حـسـاب و عـذاب خـدا را كـه بـدان تـهـديـد شـدنـد نـقـل فـرمـود، ايـنك در اين آيات رسول گرامى خود را امر به صبر مى كند و سفارش ‍ مى فـرمايد ياوه گوييهاى كفار او را متزلزل نكند، و عزم او را سست نسازد. و نيز سرگذشت جـمـعـى از بـندگان اواب خدا را به ياد آورد كه همواره در هنگام هجوم حوادث ناملايم، به خدا مراجعه مى كردند.

و از اين عده نام نه نفر از انبياى گرامى خود را ذكر كرده كه عبارتند از: 1- داوود 2 - سـليـمـان 3 - ايـوب 4 - ابـراهـيـم 5 - اسـحـاق 6 - يـعـقـوب 7 - اسـمـاعـيـل 8 - اليـسـع 9 - ذو الكـفل (عليهم السلام) كه ابتدا نام داوود را آورده و به قسمتى از داستانهاى او اشاره مى فرمايد.

بيــان آيـات مـربـوط بـه اوصـاف و اقـوال داوود (عـليـه السلام): تـسـبـيـح كوه ها و پرندگان با او و...

اصبر على ما يقولون و اذكر عبدنا داود ذا الايد انه اواب

كلمه (اءيد) به معناى نيرو است و حضرت داوود (عليه السلام) در تسبيح خداى تعالى مـردى نـيـرومـنـد بود و خدا را تسبيح مى كرد و كوهها و مرغان هم با او همصدا مى شدند، و نيز مردى نيرومند در سلطنت و نيرومند در علم، و نيرومند در جنگ بود، و همان كسى است كه جالوت را به قتل رسانيد - كه داستانش در سوره بقره گذشت.

و كـلمـه (اواب ) اسـم مبالغه است از ماده (اوب ) كه به معناى رجوع است، و منظور كثرت رجوع او به سوى پروردگارش ‍ است.

 

انا سخرنا الجبال معه يسبحن بالعشى و الاشراق

ظـاهـرا كلمه (معه ) متعلق است به جمله (يسبحن ) و جمله (معه يسبحن ) بيان معناى تـسخير است. و اگر كلمه (معه ) كه ظرف است، مقدم بر (يسبحن ) آمده، به خاطر عـنـايـتـى اسـت كـه در فـهـمـانـدن تـبـعيت كردن جبال و طير از تسبيح داوود، داشته (اين در صـورتـى اسـت كـه ظـرف (مـعه ) را متعلق به جمله (يسبحن ) بدانيم ) و ليكن آيه شـريـفـه (و سـخـرنـا مـع داود الجـبـال يـسـبـحـن و الطـيـر مؤيد) ايـن احـتـمال است كه ظرف مزبور متعلق به جمله (سخرنا) باشد، همچنان كه در جاى ديگر از كـلام خـداى تـعـالى هـمـيـن طـور آمـده، و آن آيـه (يـا جبال اوبى معه و الطير) است كه در آن سخنى از تسبيح نرفته. و كلمه (عشى ) به معناى شام و كلمه (اشراق ) به معناى صبح است.

كـلمه (ان ) در جمله (انا سخرنا) تعليل را مى رساند. و آيه شريفه با آياتى كه بـدان عـطـف شـده همه بيانگر اين معنا است كه داوود (عليه السلام) مردى نيرومند در ملك و نيرومند در علم، و (اواب ) به سوى پروردگار خويش بوده است.

 

و الطير محشورة كل له اواب

كـلمـه (مـحشورة ) از (حشر) به معناى جمع آورى به زور است، و معناى جمله اين است كه: ما طير را هم تسخير كرديم با داوود، كه بى اختيار و به اجبار دور او جمع مى شدند و با او تسبيح مى گفتند.

جمله (كل له اواب ) جمله اى است استينافى كه تسبيح كوهها و مرغان را كه قبلا ذكر شده بود بيان مى كند، و معنايش اين است كه: هر يك از كوهها و مرغان (اواب ) بودند، يعنى بـسـيـار بـا تـسـبيح به سوى ما رجوع مى كردند، چون تسبيح يكى از مصاديق رجوع به سـوى خـداست. البته احتمال بعيدى هست در اينكه ضمير (له ) به داوود برگردد. اين را هم بايد دانست كه تأييد خداى تعالى از داوود (عليه السلام) به اين نبوده كه كوهها و مـرغـان را تسبيح گو كند؛ چون تسبيح گويى اختصاص به اين دو موجود ندارد، تمامى مـوجودات عالم به حكم آيه (و ان من شى ء الا يسبح بحمده و لكن لا تفقهون تسبيحهم ) تـسـبـيـح مـى گـويند بلكه تأييدش از اين بابت بوده كه تسبيح آنها را موافق و هماهنگ تسبيح آن جناب كرده و صداى تسبيح آنها را به گوش وى و به گوش مردم مى رسانده، - كـه گفتار ما در معناى تسبيح موجودات براى خدا سبحان در تفسير آيه (44) سوره اسـرى، گـذشـت و گـفـتـيـم كـه تـسـبـيـح آنـهـا نـيـز بـه زبـان قال است ، نه به زبان حال.

 

و شددنا ملكه و آتيناه الحكمة و فصل الخطاب

راغـب مـى گويد: كلمه (شد) به معناى گره محكم است، وقتى گفته مى شود: (شددت الشى ء) معنايش اين است كه: گره آن را محكم بستم ).

بـنـا بـه گفته وى (شد ملك ) از باب استعاره به كنايه خواهد بود كه مراد از آن اين اسـت كـه: مـلك او را تـقـويت نموده، اساس آن را به وسيله هيبت و لشكريان و خزينه ها و حسن تدبير محكم كرده، همه وسائل محكم شدن سلطنت را برايش فراهم كرده بوديم.

مراد از (حكمت) و (فصل الخطاب) كه به داوود (عليه السلام) داده شده بود

و كـلمـه (حـكـمـت ) در اصل به معناى نوعى از حكم است ، و مراد از آن، معارف حق و متقنى اسـت كه به انسان سود بخشد و به كمال برساند. بعضى ديگر گفته اند: مراد از آن، نـبـوت اسـت. بـعـضـى ديـگـر گفته اند: مراد از آن، زبور و علم شرايع است. و بعضى ديگر معانى ديگرى براى حكمت ذكر كرده اند كه هيچ يك از آنها معناى خوبى نيست.

و كلمه (فصل الخـطـاب ) بـه مـعـنـاى آن اسـت كـه انـسـان قـدرت تـجـزيـه و تحليل يك كلام را داشته باشد، و بتواند آن را تفكيك كند و حق آن را از باطلش جدا كند. و اين معنا با قضاوت صحيح در بين دو نفر متخاصم نيز منطبق است.

بـعـضـى از مفسرين گفته اند: مراد از (فصل الخطاب ) كلامى است متوسط بين ايجاز و اطـنـاب، يـعـنـى كـلامـى كه بسيار كوتاه نباشد به حدى كه معنا را نرساند و آن قدر هم طـولانـى نـبـاشـد كـه شـنـونـده را خـسته كند). بعضى ديگر گفته اند: مراد از آن، جمله (امـا) بـعـد است، كه قبل از سخن مى آورند؛ چون اولين كسى كه اين رسم را باب كرد داوود (عـليـه السلام) بـود. ولى آيـه بـعـدى كـه مـى فـرمـايـد: (و هـل اتـيـك نـبـؤ ا الخـصـم...) مؤيد هـمـان مـعـنـايـى اسـت كـه مـا بـراى (فصل الخطاب ) كرديم.

 

و هل اتيك نبؤ ا الخصم اذ تسورا المحراب

كـلمـه (خصم ) مانند كلمه (خصومت ) مصدر است و در اين جا منظور اشخاصى است كه خـصـومت در بينشان افتاده. و كلمه (تسور) به معناى بالا رفتن بر ديوار بلند است، مـانند كلمه (تسنم ) كه به معناى بالا رفتن بر كوهان شتر است. و كلمه (تذرى ) كـه به معناى بالا رفتن بر بلندى كوه است. مفسرين كلمه (محراب ) را به بالاخانه و شـاهـنـشين معنا كرده اند. و استفهام (هل آتيك ) به منظور به شگفتى واداشتن و تشويق به شنيدن خبر است.

و مـعـنـاى آيه اين است كه: اى محمد آيا اين خبر به تو رسيده كه قومى متخاصم از ديوار محراب داوود (عليه السلام) بالا رفتند؟

 

اذ دخلوا على داود ففزع منهم...

كلمه (اذ) ظرف است براى جمله (تسوروا)، همچنان كه (اذ) اولى ظرف است براى جـمـله (نـبـؤ ا الخـصـم ) و حـاصـل مـعـنـا ايـن اسـت كـه: ايـن قـوم داخـل شـدنـد بـر داوود، در حـالى كـه آن جناب در محرابش بود، و اين قوم از راه معمولى و عـادى بـر او وارد نـشدند، بلكه از ديوار محراب بالا رفتند، و از آنجا بر وى درآمدند؛ و به همين جهت داوود از ورود ايشان به فزع و وحشت درآمد، چون ديد آنان بدون اجازه و از راه غير عادى وارد شدند.

معناى (خشيت)، (خوف) و (فزع)

(فـفزع منهم ) - راغب مى گويد كلمه (فزع ) به معناى انقباض و نفرتى است كه در اثـر برخورد با منظرهاى هولناك به آدمى دست مى دهد، و اين خود از جنس جزع است، و فرقش با ترس اين است كه نمى گويند: (فزعت من اللّه ) ولى گفته مى شود (خفت منه ).

و قـبـلا هـم گـفـتـيم كه (خشيت ) عبارت است از تاءثر قلب، تاءثرى كه به دنبالش اضـطـراب و نـگـرانـى بـاشـد، و ايـن خـود يـكـى از رذايـل اخـلاقـى و مـذمـوم اسـت، مـگـر در مـورد خـداى تـعـالى كـه خـشـيـت از او از فـضـايل است، و به همين جهت است كه انبياء (عليهم السلام) به جز از خدا از كس ديگرى خشيت ندارند. و خداى تعالى درباره شان فرموده: (و لا يخشون احدا الا اللّه ).

ولى كـلمـه (خـوف ) بـه مـعـنـاى تـاءثـر از نـامـلايـمـات در مـقـام عـمـل اسـت، يعنى به معناى آن جنب و جوشى است كه شخص ترسيده براى دفع شر انجام مـى دهـد، بـه خـلاف (خـشـيـت ) كـه گـفـتـيـم تاءثر در مقام ادراك است، بنابراين خوف بـالذات رذيـله و مـذمـوم نـيـسـت، بـلكـه در مـواردى جـزو اعـمـال نـيـك شـمـرده مـى شـود، هـمـچـنـان كـه خـداى تـعـالى در خـطـابـش بـه رسول گرامى اش فرموده: (و اما تخافن من قوم خيانة ).

و چـون (فـزع ) عـبـارت اسـت از انـقـبـاض و نـفـرتـى كـه از مـنـظـرهـاى مـخـوف در دل حـاصـل مـى شـود، قـهـرا امـرى خـواهـد بـود كـه بـه مـقـام عـمـل بـرگـشـت مـى كـنـد، نـه بـه ادراك، پـس بـالذات از رذايل نيست، بلكه فضيلتى است مربوط به مواردى كه مكروه و ناملايمى در شرف پيش آمـدن اسـت، و دارنـدگـان ايـن فضيلت آن مكروه را دفع مى كنند. پس اگر در آيه شريفه نـسـبـت فـزع به داوود (عليه السلام) داده، براى او نقصى نيست تا بگويى آن جناب از انبيا بوده كه جز از خدا خشيت ندارند.

و توضيــحـى دربـاره فـزع داوود (عـليـه السلام) در ماجراى مراجعه دو خصم نزد او براى داورى

(قـالوا لا تخف خصمان بغى بعضنا على بعض ) - وقتى ديدند داوود (عليه السلام) بـه فـزع افتاده، خواستند او را دلخوش و آرام ساخته و فزعش را تسكين دهند، لذا گفتند: (لا تـخـف مـتـرس ). و ايـن در حقيقت نهى از فزع است به صورت نهى از علت فزع كه هـمـان خوف باشد. (خصمان بغى ) اين جمله در تقدير (نحن خصمان ) است، يعنى ما دو خصم هستيم، و مراد از دو خصم دو نفر نيست، بلكه دو طايفه متخاصم است، كه بعضى بر بعضى ظلم كرده اند.

(فـاحـكـم بـيـننا بالحق و لا تشطط...) - كلمه (شطط) به معناى جور است و معناى جمله اين است كه: اى داوود بين ما حكمى كن كه به حق باشد، و در حكم كردنت جور مكن. و ما را به راه وسط و طريق عدل راه بنما.

بيان مطلب مورد نزاع در پيشگاه داود (ع)

ان هذا اخى...

ايـن جمله مطلب مورد نزاع را بيان مى كند، مى گويد: (اين برادر من است...) و اين جمله كـلام يـكـى از دو طايفه است كه به يك نفر از طايفه ديگر اشاره نموده مى گويد: (اين شخص كه مى بينى برادر من است...).

و بـا ايـن بيان فساد استدلالى كه بعضى به اين آيه كرده اند كه كمترين عدد جمع ، دو اسـت، روشـن مـى شود، چون با بيان ما روشن گرديد كه كلمه (خصمان ) و جمله (هذا اخـى ) هـيـچ دلالتـى نـدارد بـر ايـن كه مراجعه كنندگان به داوود دو نفر بوده اند، تا بـگـويـى پـس جـمـع (اذ تـسـوروا) و نـيـز (اذ دخـلوا) در مـورد دو نـفـر استعمال شده در نتيجه صيغه جمع بر دو نفر نيز اطلاق مى شود.

بـراى ايـنـكـه گـفـتـيـم: مـمـكن است اين دو متخاصم دو طايفه بوده اند و هر يك از دو طرف بـيـشـتـر از يـك نـفـر بـوده انـد هـمـچـنان كه مى بينم صيغه تثنيه در آيه (هذان خصمان اخـتـصـمـوا فـى ربـهـم فالّذين كفروا...) در دو نفر به كار نرفته، بلكه در دو جمعيت استعمال شده، به شهادت اينكه هم فرموده (اختصموا) و هم درباره يكى از آن دو خصم فـرمـوده: (فـالّذيـن كـفـروا) البـتـه مـمـكـن هـم هـسـت اصـل خصومت در بين دو فرد از دو طايفه واقع شده باشد، ولى پاى بقيه افراد نيز به ميان كشيده شده باشد، تا آن دو را در ادعايشان كمك كنند.

(له تـسـع و تـسـعـون نـعجة ولى نعجة واحدة فقال اكفلنيها و عزنى فى الخطاب ) - كلمه (نعجة ) به معناى گوسفند ماده است (كه به فارسى آن را ميش مى نامند).

و معناى (اكفلنيها) اين است كه آن را در كفالت من و در تحت سلطنت من قرار بده. و معناى (و عـزنـى فى الخطاب ) اين است كه: در خطاب بر من غلبه كرد. و بقيه الفاظ آيه روشن است.

قضاوت و حكم داوود (عليه السلام) و سپس استغفار و انابه او

قـال لقـد ظـلمـك بـسـؤ ال نـعـجـتـك الى نـعـاجـه... و قليل ما هم

ايـن آيـه شـريـفه حكايت پاسخى است كه داوود (عليه السلام) به مسأله آن قوم داده، و بـعيد نيست كه پاسخ او قضاوت و حكمى تقديرى بوده، چون اگر چنين نبود، جا داشت از طرف مقابل هم بخواهد تا دعوى خود را شرح دهد و بعدا بين آن دو قضاوت كند.

آرى، ممكن است داوود (عليه السلام) از قرائنى اطلاع داشته كه صاحب نود و نه گوسفند مـحـق اسـت، و حـق دارد آن يـك گـوسفند را از ديگرى طلب كند و ليكن از آنجا كه صاحب يك گـوسـفـنـد سـخـن خـود را طـورى آورد كـه رحمت و عطوفت داوود را برانگيخت، لذا به اين پاسخ مبادرت كرد كه اگر اين طور باشد كه تو مى گويى او به تو ستم كرده.

پـس لامـى كـه بـر سر جمله (لقد ظلمك ) آمده لام قسم است، و سؤ الى كه در آيه آمده و فـرمـوده: (بسؤ ال ) - به طورى كه گفته اند - متضمن معناى اضافه است، و به هـمـين جهت با كلمه (الى ) به مفعول دوم متعدى شده، پس معنا چنين مى شود: سوگند مى خورم كه او به تو ظلم كرده كه سؤ ال كرده اضافه كنى ميش خود را بر ميش هايش.

(و ان كـثـيـرا مـن الخلطاء ليبغى بعضهم على بعض، الا الّذين آمنوا و عملوا الصالحات و قـليـل مـا هـم ) - ايـن قـسـمـت تـتـمـه كـلام داوود (عـليـه السلام) است كه با آن، گفتار اول خـود را روشـن مـى كـنـد. و كـلمـه (خـلطـاء) بـه مـعـنـاى شـريـكـهـا اسـت كـه مال خود را با هم خلط مى كنند.

 

و ظن داود انما فتناه فاستغفر ربه و خر راكعا و اناب

يـعنى داوود بدانست كه ما او را با اين واقعه بيازموديم ؛ چون كلمه (فتنه ) به معناى امتحان است و كلمه (ظن ) هم در خصوص ‍ اين آيه به معناى علم است.

ولى بـعـضـى گـفـتـه اند: كلمه (ظن) به همان معناى معروف است (كه در فارسى به معناى پندار است) و پندار غير از علم است).

و مؤيد گفتار ما كه گفتيم (ظن ) در اين مورد به معناى يقين و علم مى باشد اين است كه: اسـتـغفار و توبه داوود مطلق آمده، و اگر كلمه مذكور به معناى معروفش مى بود، بايد اسـتـغـفـار و تـوبـه مقيد به آن صورت مى شد كه (ظن ) با واقع مطابق درآيد، يعنى واقـعـه مـذكـور بـه راسـتى فتنه بوده باشد، و چون اين دو لفظ مطلق آمده، پس ظن به معناى علم خواهد بود.

كلمه (خر) - به طورى كه راغب گفته - به معناى افتادن و سقوطى است كه صداى خـريـر از آن شـنـيـده شـود، و (خـريـر) بـه مـعـنـاى صـداى آب، بـاد، و امثال آن است كه از بالا به پايين ريخته شود. و كلمه (ركوع ) - بنا به گفته راغب - به معناى مطلق انحنا و خم شدن است.

و كـلمـه (انـابـه ) بـه معناى رجوع است. و انابه به سوى خدا - به گفته راغب - بـه مـعـنـاى بـازگـشـت بـه سـوى اوسـت بـه تـوبـه و اخـلاص ‍ عمل و اين كلمه از ماده (نوب ) است كه به معناى برگشتن پى درپى است.

و مـعناى آيه اين است كه: داوود (عليه السلام) بدانست كه اين واقعه امتحانى بوده كه ما وى را بـا آن بـيازموديم و فهميد كه در طريقه قضاوت خطا رفته. پس، از پروردگار خـود طـلب آمـرزش كـرد از آنـچـه از او سرزده و بى درنگ به حالت ركوع درآمد و توبه كرد.

بيان اينكه مراجعه كنـنـدگـان نـزد داوود مـلائكـه بـوده انـد و داسـتـان مرافعه تـمـثـل بـوده و حكم ناصواب در عالم غير واقعى گناه محسوب نمى شود

اكثر مفسرين به تبع روايات بر اين اعتقادند كه اين قوم كه به مخاصمه بر داوود وارد شدند، ملائكه خدا بودند، و خدا آنان را به سوى وى فرستاد تا امتحانش كند - كه به زودى روايـات آن از نـظـر خـوانـنده خواهد گذشت و به وضع آنها آگاهى خواهد يافت -. ليكن خصوصيات اين داستان دلالت مى كند بر اينكه اين واقعه يك واقعه طبيعى، (هر چند بـه صـورت مـلائكـه ) نبوده، چون اگر طبيعى بود بايد آن اشخاص كه يا انسان بوده اند و يا ملك، از راه طبيعى بر داوود وارد مى شدند، نه از ديوار. و نيز با اطلاع وارد مى شـدنـد، نه به طورى كه او را دچار فزع كنند. و ديگر اينكه اگر امرى عادى بود، داوود از كـجـا فـهـمـيـد كه جريان صحنهاى بوده براى امتحان وى. و نيز از جمله (فاحكم بين النـاس بـالحـق و لا تـتـبـع الهـوى ) بـر مـى آيـد كـه خـداى تعالى او را با اين صحنه بـيـازمـوده تا راه داورى را به او ياد بدهد و او را در خلافت و حكمرانى در بين مردم استاد سازد.

هـمـه ايـنـها تأييد مى كنند اين احتمال را كه مراجعه كنندگان به وى ملائكه بوده اند كه به صورت مردانى از جنس بشر ممثل شده بودند.

در نـتـيـجـه ايـن احـتـمـال قـوى بـه نـظـر مـى رسـد كـه واقـعـه مـذكـور چـيزى بيش از يك تـمـثـل نظير رؤيا نبوده كه در آن حالت افرادى را ديده كه از ديوار محراب بالا آمدند، و به ناگهان بر او وارد شدند يكى گفته است: من يك ميش دارم و اين ديگرى نود و نه ميش دارد، تـازه مـى خـواهـد يـك ميش مرا هم از من بگيرد. و در آن حالت به صاحب يك ميش گفته: رفيق تو به تو ظلم مى كند...

پس سخن داوود (عليه السلام) - به فرضى كه حكم رسمى و قطعى او بوده باشد - در حقيقت حكمى است در ظرف تمثل همچنان كه اگر اين صحنه را در خواب ديده بود، و در آن عـالم حـكـمـى بـر خـلاف كـرده بـود گـنـاه شـمـرده نـمـى شـد، و حـكـم در عـالم تـمـثـل گـنـاه و خـلاف نـيـست، چون عالم تمثل مانند عالم خواب عالم تكليف نيست، و تكليف ظـرفش تنها در عالم مشهود و بيدارى است، كه عالم ماده است. و در عالم مشهود و واقع نه كـسـى بـه داوود (عـليـه السلام) مراجعه كرد و نه ميشى در كار بود و نه ميشهايى، پس خـطـاى داوود (عـليـه السلام) خـطاى در عالم تمثل بوده، كه گفتيم در آنجا تكليف نيست، هـمچنان كه درباره خطا و عصيان آدم هم گفتيم كه عصيان در بهشت بوده ؛ چون در بهشت از درخت خورد كه هنوز به زمين هبوط نكرده بود و هنوز شريعتى و دينى نيامده بود.

خواهى گفت: پس استغفار و توبه چه معنا دارد؟ مى گوييم: استغفار و توبه آن عالم هم مـانـند خطاى در آن عالم و در خور آن است، مانند استغفار و توبه آدم از آنچه كه از او سر زد. هـمـه ايـن حـرفـهـا را بـدان جـهـت زديم، كه خواننده متوجه باشد كه ساحت مقدس داوود (عـليـه السلام) مـنزه از نافرمانى خداست، چون خود خداى تعالى آن جناب را خليفه خود خـوانـده، هـمان طور كه به خلافت آدم (عليه السلام) در كلام خود تصريح نموده - كه تـوضـيـح بـيـشـتـر ايـن مـطـلب در داسـتـان آدم در جـلد اول اين كتاب گذشت.

و امـا بـنـابـرايـن كـه بـعـضـى از مفسرين گفته اند كه دو طرف دعوا كه بر داوود (عليه السلام) وارد شـدنـد از جـنـس بـشـر بـوده انـد، و داسـتـان بـه هـمـان ظـاهـرش حـمـل مـى شـود. ناگزير بايد براى جمله (لقد ظلمك ) چاره اى انديشيد، و چاره اش اين اسـت كـه حكم داوود (عليه السلام) فرضى و تقديرى است، و معنايش اين است كه: اگر واقع داستان همين باشد كه تو گفتى رفيق تو به تو ظلم كرده، مگر آنكه دليلى قاطع بياورد كه يك ميش هم مال اوست.

دليـل بـر ايـنـكـه بـايـد كـلام داوود (عـليـه السلام) را فـرضـى گـرفـت، اين است كه عقل و نقل حكم مى كنند بر اينكه انبياء (عليهم السلام) به عصمت خدايى معصوم از گناه و خـطـا هـسـتـنـد. چه گناه بزرگ و چه كوچك. علاوه بر اين ، خداى سبحان در خصوص داوود (عـليـه السلام) قـبـلا تـصـريـح كـرده بـود بـه ايـنـكـه حـكـمـت و فصل خطابش داده و چنين مقامى با خطاى در حكم نمى سازد.

 

و ان له عندنا لزلفى و حسن ماب

كلمه (زلفى ) و (زلفه ) به معناى مقام و منزلت است. و كلمه ماب به معناى مرجع اسـت و كـلمه (زلفى ) و (ماب ) را نكره (يعنى بدون الف و لام ) آورد تا بر عظمت مقام و مرجع دلالت كند. و بقيه الفاظ آيه روشن است.

 

يا داود انا جعلناك خليفة فى الارض...

ظـاهـرا در ايـن كـلام، كلمه (قلنا) در تقدير است، و تقدير آن (فغفرنا له و قلنا يا داود...) است.

مقصود از اينكه خداوند داوود (عليه السلام) را خليفه در زمين قرار داد

و ظـاهـر كـلمـه (خـلافـت ) ايـن اسـت كـه: مـراد از آن خلافت خدايى است، و در نتيجه با خـلافـتـى كـه در آيـه (و اذ قـال ربـك للمـلائكـه انـى جاعل فى الارض خليفة ) آمده منطبق است، و يكى از شؤ ون خلافت اين است كه: صفات و اعـمـال مـستخلف را نشان دهد، و آينده صفات او باشد. كار او را بكند. پس در نتيجه خليفه خـدا در زمـين بايد متخلق به اخلاق خدا باشد، و آنچه خدا اراده مى كند او اراده كند، و آنچه خـدا حـكـم مـى كـند او همان را حكم كند و چون خدا همواره به حق حكم مى كند (و اللّه يقضى بـالحـق ) او نيز جز به حق حكم نكند و جز راه خدا راهى نرود، و از آن راه تجاوز و تعدى نكند.

و بـه هـمـيـن جـهـت اسـت كـه مـى بـيـنـيـم در آيـه مورد بحث با آوردن (فا) بر سر جمله (فاحكم بين الناس بالحق حكم ) به حق كردن را نتيجه و فرع آن خلافت قرار داده، و اين خود مؤيد آن است كه مراد از (جعل خلافت ) اين نيست كه شأنيت و مقام خلافت به او داده بـاشـد، بـلكـه مـراد ايـن اسـت كـه شأنـيـتى را كه به حكم آيه (و آتيناه الحكمة و فـصـل الخطاب ) قبلا به او داده بود، به فعليت برساند، و عرصه بروز و ظهور آن را به او بدهد.

بـعـضـى از مـفـسـريـن گـفـتـه انـد: (مـراد از (خـلافـت جـانـشـيـنـى ) بـراى انـبـيـاى قـبـل است، و اگر جمله (فاحكم بين الناس بالحق ) را متفرع بر اين خلافت كرده بدان جـهـت اسـت كـه خـلافت نعمت عظيمى است كه بايد شكرگزارى شود، و شكر آن، عدالت در بـيـن مـردم اسـت، و يـا بـه اين جهت است كه حكومت در بين مردم چه به حق و چه به ناحق از آثار خلافت و سلطنت است، و تقييد آن به كلمه (حق ) براى اين است كه سداد و موفقيت او در آن بوده ) صحيح نيست و بدون دليل در لفظ آيه تصرف كردن است.

(و لا تـتـبـع الهـوى فـيـضـلك عـن سـبـيـل اللّه ) - عـطـف ايـن جـمـله بـه جـمـله مـا قـبـل و مـقـابـل آن قـرار گـرفتن، اين معنا را به آيه مى دهد كه، (در داورى در بين مردم پـيـروى هـواى نـفـس مـكـن كه از حق گمراهت كند، حقى كه همان راه خداست ) و در نتيجه مى فهماند كه سبيل خدا حق است.

عصمت باعث ســلب اخـتـيـار نيست و توجه خطاب (لا تتبع الهوى) به داوود (عليه السلام) بلا اشكال است

بـعـضـى از مـفسرين گفته اند در اينكه داوود (عليه السلام) را امر كرد به اينكه به حق حكم كند و نهى فرمود از پيروى هواى نفس، تنبيهى است براى ديگران يعنى هر كسى كه سـرپـرسـت امـور مـردم مـى شـود، بـايـد در بـيـن آنـان بـه حـق حـكـم نـمـوده و از پـيروى بـاطـل بـر حـذر بـاشد، و گر نه آن جناب به خاطر عصمتى كه داشته هرگز جز به حق حكم ننموده، و پيروى از باطل نمى كرده.

ولى اين اشكال بر او وارد است كه صرف اينكه خطاب متوجه به او، براى تنبيه ديگران اسـت، دليـل نـمـى شـود بـر اينكه به خاطر عصمت اصلا متوجه خود او نباشد، چون عصمت بـاعـث سـلب اخـتـيـار نـمـى گـردد، (و گـر نـه بـايد معصومين هيچ فضيلتى بر ديگران نـداشـتـه بـاشـنـد، و فضائل آنان چون بوى خوش گلهاى خوشبو باشد) بلكه با داشتن عصمت باز اختيارشان به جاى خود باقى است، و مادام كه اختيار باقى است تكليف صحيح است، بلكه واجب است، همان طور كه نسبت به ديگران صحيح است چون اگر تكليف متوجه آنـان نشود، نسبت به ايشان ديگر واجب و حرامى تصور ندارد و طاعت از معصيت متمايز نمى شـود، و هـمـيـن خـود بـاعـث مـى شـود عـصمت لغو گردد؛ چون وقتى مى گوييم داوود (عليه السلام) معصوم است، معنايش اين است كه آن جناب گناه نمى كند، و گفتيم كه گناه فرع تكليف است.

(ان الّذيـن يـضـلون عـن سبيل اللّه لهم عذاب شديد بما نسوا يوم الحساب ) - اين جمله نـهى از پيروى هواى نفس را تعليل مى كند به اينكه اين كار باعث مى شود انسان از روز حـساب غافل شود و فراموشى روز قيامت هم عذاب شديد دارد و منظور از فراموش كردن آن بى اعتنايى به امر آن است.

در ايـن آيـه شـريـفـه دلالتـى اسـت بـر ايـنـكـه هـيـچ ضـلالتـى از سبيل خدا، و يا به عبارت ديگر هيچ معصيتى از معاصى منفك از نسيان روز حساب نيست.

احتجاج بر مسئله معاد با بيان اينكه خلق سماء و ارض باطل نيست

(و ما خلقنا السماء و الارض و ما بينهما باطلا...)

بـعـد از آنـكـه كـلام بـه يـاد روز حـسـاب مـنـتـهـى شـد، عنان كلام را به سوى همين مسأله بـرگـردانـيـد تا آن را روشن سازد، لذا بر اصل ثبوت آن به دو حجت احتجاج نمود يكى احتجاجى است كه سياق آيه مورد بحث آن را مى رساند، و اين احتجاج از طريق غايات است، چـون اگـر امر خلقت آسمانها و زمين و آنچه بين آن دو است - با اينكه امورى است مخلوق و مـؤ جـل، يـكـى پـس از ديـگـرى موجود مى شوند، و فانى مى گردند - به سوى غايتى بـاقـى و ثـابـت و غـيـر مـؤ جـل مـنـتـهـى نـشـود، امـرى بـاطـل خـواهـد بـود، و بـاطـل بـه مـعـنـى هـر چـيـزى كـه غـايـت نـداشـتـه بـاشـد، مـحال است تحقق پيدا كند و در خارج موجود شود، علاوه بر اين صدور چنين خلقتى از خالق حكيم محال است، و در حكيم بودن خالق هم هيچ حرفى نيست.

و بسيار مى شود كه كلمه (باطل ) به بازى اطلاق مى گردد، و اگر در آيه مورد بحث هـم مـراد ايـن مـعـنا باشد، معناى آن چنين مى شود: (ما آسمانها و زمين و آنچه بين آن دو است به بازى نيافريديم و جز به حق خلق نكرديم )، و اين همان معنايى است كه آيه (و ما خلقنا السموات و الارض و ما بينهما لاعبين ما خلقناهما الا بالحق ) آن را افاده مى كند.

بعضى از مفسرين گفته اند: (آيه مورد بحث از نظر معنا عطف است بر ما قبلش، و گويا فـرمـوده: پـيروى هوا مكن ؛ چون اين پيروى سبب گمراهيت مى شود. و نيز به خاطر اينكه خـدا عـالم را بـراى بـاطـل كـه پـيروى هوى مصداقى از آن است، نيافريده، بلكه براى توحيد و پيروى شرع خلق كرده است ).

ليـكـن ايـن تـفـسـيـر درسـت نـيـسـت، بـراى ايـنـكـه آيـه بـعـدى كـه مـى فـرمـايـد: (ام نجعل الّذين آمنوا و عملوا الصالحات كالمفسدين فى الارض ) با اين معنا سازگار نيست.

(ذلك ظـن الّذيـن كـفـروا فـويـل للذيـن كـفروا من النار) - يعنى اينكه خدا عالم را به باطل و بدون غايت خلق كرده باشد و روز حسابى كه در آن نتيجه امور معلوم مى شود، در كـار نـبـاشـد، پـنـدار و ظـن كـسـانـى اسـت كـه كـافـر شـدنـد پـس واى بـه حال ايشان از عذاب آتش.

احتجاج ديگـرى بر معاد با بيان اينكه خداوند (متقين) و (فجار) را در يك رديف قرار نمى دهد

ام نـجـعـل الّذيـن آمـنـوا و عـمـلوا الصـالحـات كـالمـفـسـديـن فـى الارض ام نجعل المتقين كالفجار

اين آيه حجت دومى را بيان مى كند كه بر مسأله معاد اقامه كرده، و تقريرش اين است كه: بـالضـروره و بـى تـرديـد انـسـان هـم مـانـنـد سـايـر انـواع مـوجـودات كـمـالى دارد و كـمـال انـسـان عـبـارت اسـت از ايـنـكـه در دو طـرف عـلم و عمل از مرحله قوه و استعداد درآمده به مرحله فعليت برسد، يعنى به عقايد حق معتقد گشته و اعـمـال صـالح انـجـام دهـد، كـه فـطـرت خـود او اگـر سـالم مـانده باشد اين عقايد حق و اعـمـال صـالح را تـشـخـيص مى دهد، و عبارت مى داند از ايمان به حق و عملهايى كه مجتمع انسانى را در زمين صالح مى سازد.

پـس تـنـهـا كـسـانـى كـه ايـمـان آورده و بـه صـالحـات عـمـل كـردنـد، و خـلاصـه مـردم بـا تـقـوى، انـسـانـهـاى كـامـل هـسـتـنـد، و امـا مـفـسـدان در زمـيـن يـعـنـى آنـهـا كـه عـقـايـد فـاسـد و اعـمـال فـاسـد دارنـد و نـام (فـجـار) مـعـرف آنـان اسـت، افرادى هستند كه در واقع در انـسـانـيـتـشـان نـقـص دارنـد، و مـقـتـضـاى آن كـمـال و ايـن نـقـص ايـن اسـت كـه در مقابل كمال حياتى سعيد و عيشى طيب باشد و در ازاى آن نقص، حياتى شقى، و عيشى نكبت بار باشد.

و معلوم است كه زندگى دنيا كه هم آن طايفه و هم اين طايفه از آن استفاده مى كنند، در تحت سـيـطـره اسـبـاب و عـوامـل مـادى اداره مـى شـود، كـه تـاءثـيـر آن اسـبـاب و عـوامـل در مـورد انـسـان كـامـل و نـاقص، مؤمن و كافر يكسان است (زهرش هر دو را مى كشد، آتـشـش هـر دو را مـى سـوزانـد، آفـتـابـش بـه هـر دو مـى تـابـد)، در نـتـيـجـه هـر كـس عـمـل خـود را نـيـكـو و آن طـور كـه بـايـد انـجـام دهـد، و اسـبـاب مـادى هـم بـا عـمـل او مـوافـقـت داشـته باشد قهرا زندگى مطلوبى خواهد داشت، و هر كس بر خلاف اين باشد، زندگى تنگ و ناراحتى خواهد داشت.

و بنابراين اگر زندگى منحصر در همين زندگى دنيا باشد، كه گفتيم نسبتش به هر دو طـايـفـه يـكـسان است، و ديگر حيات آخرت با زندگى مختص به هر يك از اين دو طايفه و مـنـاسـب با حال او نبوده باشد، با عنايتى كه خداى تعالى نسبت به رساندن هر حقى به صـاحـب حـقش دارد، منافات دارد، و با عنايتى كه آن ذات اقدس به دادن مقتضاى هر چيز به مقتضياش دارد نمى سازد.

و اگر بخواهى مى توانى از بيان قبلى كه حجتى است برهانى صرفنظر نموده، حجتى جـدلى اقـامـه كـنـى، و بـگـويى: يكسان معامله كردن با هر دو طايفه، و لغو كردن آنچه صلاح اين و فساد آن اقتضا دارد، خلاف عدالت خداست.

و اين آيه شريفه - به طورى كه ملاحظه مى كنى - نمى خواهد بفرمايد: مؤمن و كافر يـكـسـان نـيـسـتـنـد، بـلكـه مـى خـواهـد مـقـابـله بـيـن كـسـانـى كـه ايـمـان آورده و عـمـل صـالح كـرده انـد، بـا كـسـانـى كـه ايـنـطـور نـيـسـتـنـد بـيـان كـنـد، حـال چـه ايـنـكـه ايـمـان نـداشـتـه بـاشـنـد، و يـا ايـمـان داشـتـه و عمل صالح نداشته باشند، و به همين جهت دوباره مقابله را بين متقيان و فجار قرار داد.

 

كتاب انزلناه اليك مبارك ليدبروا آياته و ليتذكر اولوا الالباب

يـعـنـى ايـن قرآن كتابى است كه از جمله اوصافش اين و اين است، و اگر در اين آيه او را بـه (انـزال ) تـوصـيـف كـرد، كـه بـه نـازل شـدن بـه يـكدفعه اشعار دارد، نه به (تـنـزيل ) كه به نازل شدن تدريجى دلالت دارد، براى اين است كه تدبر و تذكر مناسبت دارد كه قرآن كريم به طور مجموع اعتبار شود، نه تكه تكه و جدا جدا.

و مـقـابـله بـيـن جـمـله (ليدبروا) با جمله (و ليتذكر اولوا الالباب ) اين معنا را مى فهماند كه مراد از ضمير جمع، عموم مردم است.

و مـعـنـاى آيـه ايـن اسـت كـه: ايـن قـرآن كـتـابـى اسـت كـه مـا آن را بـه سـوى تـو نـازل كـرديم، كتابى است كه خيرات و بركات بسيار براى عوام و خواص مردم دارد، تا مـردم در آن تدبر نموده به همين وسيله هدايت شوند، و يا آنكه حجت بر آنان تمام شود، و نـيز براى اينكه صاحبان خرد از راه استحضار حجتهاى آن و تلقى بياناتش متذكر گشته و به سوى حق هدايت شوند.

بحث روايتى (داستان مراجعه دو طائفه متخاصم نزد داوود (عليه السلام) و...)

در الدر المـنثور به طريقى از انس و از مجاهد و سدى و به چند طريق ديگر از ابن عباس، داستان مراجعه كردن دو طايفه متخاصم به داوود (عليه السلام) را با اختلافى كه در آن روايات هست نقل كرده است.

و نظير آن را قمى در تفسير خود آورده.

و نيز در عرائس و كتبى ديگر نقل شده، و صاحب مجمع البيان آن را خلاصه كرده كه اينك از نظر خواننده مى گذرد:

داوود (عليه السلام) بسيار نماز مى خواند، روزى عرضه داشت: بار الها ابراهيم را بر من برترى دادى و او را خليل خود كردى، موسى را برترى دادى و او را كليم خود ساختى. خـداى تـعـالى وحـى فـرسـتـاد كه اى داوود ما آنان را امتحان كرديم ، به امتحاناتى كه تـاكـنون از تو چنان امتحانى نكرده ايم، اگر تو هم بخواهى امتيازى كسب كنى بايد به تحمل امتحان تن در دهى. عرضه داشت: مرا هم امتحان كن.

پـس روزى در حـينى كه در محرابش قرار داشت، كبوترى به محرابش افتاد، داوود خواست آن را بـگـيرد، كبوتر پرواز كرد و بر دريچه محراب نشست. داوود بدانجا رفت تا آن را بـگـيـرد. نـاگـهـان از آنـجـا نـگـاهـش بـه هـمـسـر (اوريا) فرزند (حيان ) افتاد كه مـشـغـول غـسـل بـود. داوود عـاشق او شد، و تصميم گرفت با او ازدواج كند. به همين منظور اوريـا را بـه بـعـضى از جنگها روانه كرد، و به او دستور داد كه همواره بايد پيشاپيش تـابـوت باشى - و تابوت عبارت است از آن صندوقى كه سكينت در آن بوده - اوريا به دستور داوود عمل كرد و كشته شد.

بـعـد از آنـكـه عـده آن زن سـرآمد، داوود با وى ازدواج كرد، و از او داراى فرزندى به نام سـليـمـان شـد. روزى در بـيـنـى كـه او در مـحـراب خـود مـشـغـول عـبـادت بـود، دو مـرد بـر او وارد شـدنـد، داوود وحـشت كرد. گفتند مترس ما دو نفر مـتـخـاصـم هـسـتـيـم كه يكى به ديگرى ستم كرده - تا آنجا كه مى فرمايد - و ايشان اندكند.

پـس يـكـى از آن دو بـه ديـگـرى نـگـاه كـرد و خـنـديـد، داوود فهميد كه اين دو متخاصم دو فرشته اند كه خدا آنان را نزد وى روانه كرده، تا به صورت دو متخاصم مخاصمه راه بـيـنـدازند و او را به خطاى خود متوجه سازند پس داوود (عليه السلام) توبه كرد و آن قدر گريست كه از اشك چشم او گندمى آب خورد و روييد.

آنـگـاه صـاحـب مـجـمع البيان مى گويد - و چه خوب هم مى گويد - داستان عاشق شدن داوود سـخـنـى اسـت كه هيچ ترديدى در فساد و بطلان آن نيست، براى اينكه اين نه تنها بـا عـصمت انبيا سازش ندارد، بلكه حتى با عدالت نيز منافات دارد، چطور ممكن است انبيا كـه امـيـنـان خدا بر وحى او و سفرايى هستند بين او و بندگانش، متصف به صفتى باشند كـه اگـر يـك انـسـان مـعـمـولى مـتصف بدان باشد، ديگر شهادتش پذيرفته نمى شود و حالتى داشته باشند كه به خاطر آن حالت، مردم از شنيدن سخنان ايشان و پذيرفتن آن متنفر باشند؟!.

مؤلف: ايـن داسـتـان كـه در روايـات مـذكور آمده از تورات گرفته شده، چيزى كه هست نقل تورات از اين هم شنيعتر و رسواتر است، معلوم مى شود آنهايى كه داستان مزبور را در روايـات اسـلامـى داخـل كـرده انـد، تـا انـدازهـاى نـقـل تـورات را - كـه هـم اكـنـون خـواهـيـد ديـد - تعديل كرده اند.

داستان عاشق شدن داود (ع) به نقل از تورات

ايـنـك خـلاصـه آنـچـه در تـورات، اصـحـاح يـازدهـم و دوازدهـم، از سـموئيل دوم آمده: شبانگاه بود كه داوود از تخت خود برخاست، و بر بالاى بام كاخ به قـدم زدن پـرداخـت، از آنـجـا نگاهش به زنى افتاد كه داشت حمام مى كرد، و تن خود را مى شست، و زنى بسيار زيبا و خوش منظر بود.

پـس كسى را فرستاد تا تحقيق حال او كند. به او گفتند: او (بتشبع ) همسر (اورياى حـثـى ) است، پس داوود رسولانى فرستاد تا زن را گرفته نزدش آوردند، و داوود با او هـم بـسـتـر شـد، در حـالى كـه زن از خـون حـيـض پاك شده بود، پس زن به خانه خود برگشت، و از داوود حامله شده، به داوود خبر داد كه من حامله شده ام.

از سـوى ديـگـر اوريـا در آن ايـام در لشـكـر داوود كار مى كرد و آن لشكر در كار جنگ با (بـنـى عمون ) بودند، داوود نامهاى به (يوآب ) امير لشكر خود فرستاد، و نوشت كـه اوريـا را نـزد مـن روانـه كـن، اوريا به نزد داوود آمد، و چند روزى نزد وى ماند، داوود نامهاى ديگر به يوآب نوشته، به وسيله اوريا روانه ساخت و در آن نامه نوشت: اوريا را مأموريت هاى خطرناك بدهيد و او را تنها بگذاريد، تا كشته شود. يوآب نيز همين كار را كرد. و اوريا كشته شد و خبر كشته شدنش به داوود رسيد.

پس همين كه همسر اوريا از كشته شدن شوهرش خبردار شد، مدتى در عزاى او ماتم گرفت ، و چـون مـدت عـزادارى و نـوحـه سـرايى تمام شد، داوود نزد او فرستاده و او را ضميمه اهـل بيت خود كرد. و خلاصه همسر داوود شد، و براى او فرزندى آورد، و اما عملى كه داوود كرد در نظر رب عمل قبيحى بود.

لذا رب، (ناثان ) پيغمبر را نزد داوود فرستاد. او هم آمد و به او گفت در يك شهر دو نفر مرد زندگى مى كردند يكى فقير و آن ديگرى توانگر، مرد توانگر گاو و گوسفند بسيار زياد داشت و مرد فقير به جز يك ميش كوچك نداشت، كه آن را به زحمت بزرگ كرده بود در اين بين ميهمانى براى مرد توانگر رسيد او از اينكه از گوسفند و گاو خود يكى را ذبح نموده از ميهمان پذيرايى كند دريغ ورزيد، و يك ميش مرد فقير را ذبح كرده براى ميهمان خود طعامى تهيه كرد.

داوود از شـنـيـدن ايـن رفـتـار سخت در خشم شد، و به ناثان گفت: رب كه زنده است، چه بـاك از ايـنـكـه آن مـرد طمعكار كشته شود، بايد اين كار را بكنيد، و به جاى يك ميش چهار مـيـش از گوسفندان او براى مرد فقير بگيريد، براى اينكه بر آن مرد فقير رحم نكرده و چنين معاملهاى با او كرده.

نـاثـان بـه داوود گـفـت: اتـفـاقـا آن مـرد خـود شـما هستيد، و خدا تو را عتاب مى كند و مى فـرمايد: بلاء و شرى بر خانه ات مسلط مى كنم و در پيش رويت همسرانت را مى گيرم، و آنـان را بـه خـويـشـاونـدانـت مـى دهـم، تـا در حـضـور بـنـى اسرائيل و آفتاب با آنان هم بستر شوند، و اين را به كيفر آن رفتارى مى كنم كه تو با اوريا و همسرش كردى.

داوود به ناثان گفت: من از پيشگاه رب عذر اين خطا را مى خواهم. ناثان گفت: خدا هم اين خطاى تو را از تو برداشت و ناديده گرفت و تو به كيفر آن نمى ميرى، و ليكن از آنجا كه تو با اين رفتارت دشمنانى براى رب درست كردى كه همه زبان به شماتت رب مى گـشـايـند، فرزندى كه همسر اوريا برايت زاييده خواهد مرد. پس خدا آن فرزند را مريض كرد و پس از هفت روز قبض روحش ‍ فرمود، و بعد از آن همسر اوريا سليمان را براى داوود زاييد.

فرمايشات امام رضا (ع) در رد موهومات نسبت داده شده به داود (ع)

و در كـتـاب عـيون است كه - در باب مجلس رضا (عليه السلام) نزد ماءمون و مباحثه اش بـا اربـاب مـلل و مـقـالات - امـام رضـا (عـليـه السلام) به ابن جهم فرمود: بگو ببينم پـدران شـما درباره داوود چه گفته اند؟ ابن جهم عرضه داشت: مى گويند او در محرابش مـشـغـول نـمـاز بـود كـه ابـليـس بـه صـورت مـرغـى در بـرابـرش مـمـثل شد، مرغى كه زيباتر از آن تصور نداشت. پس داوود نماز خود را شكست و برخاست تـا آن مـرغ را بـگـيـرد. مـرغ پـريـد و داوود آن را دنـبـال كـرد، مـرغ بـالاى بـام رفـت، داوود هـم بـه دنـبـالش بـه بـام رفـت، مـرغ بـه داخـل خـانـه اوريـا فرزند حيان شد، داوود به دنبالش رفت، و ناگهان زنى زيبا ديد كه مشغول آب تنى است.

داوود عـاشـق زن شـد، و اتفاقا همسر او يعنى اوريا را قبلا به مأموريت جنگى روانه كرده بـود، پـس بـه امـيـر لشكر خود نوشت كه اوريا را پيشاپيش تابوت قرار بده، و او هم چـنـيـن كـرد، امـا بـه جاى اينكه كشته شود، بر مشركين غلبه كرد. و داوود از شنيدن قصه ناراحت شد، دوباره به امير لشكرش نوشت او را همچنان جلو تابوت قرار بده ! امير چنان كرد و اوريا كشته شد، و داوود با همسر وى ازدواج كرد.

راوى مـى گـويـد: حـضرت رضا (عليه السلام) دست به پيشانى خود زد و فرمود (انا لله و انا اليه راجعون ) آيا به يكى از انبياى خدا نسبت مى دهيد كه نماز را سبك شمرده و آن را شـكـسـت، و بـه دنـبال مرغ به خانه مردم درآمده، و به زن مردم نگاه كرده و عاشق شده، و شوهر او را متعمدا كشته است ؟

ابن جهم پرسيد: يا بن رسول اللّه پس گناه داوود در داستان دو متخاصم چه بود؟ فرمود واى بـر تـو خـطـاى داوود از ايـن قـرار بـود كـه او در دل خود گمان كرد كه خدا هيچ خلقى داناتر از او نيافريده، خداى تعالى (براى تربيت او، و دور نـگـه داشـتـن او از عـجب ) دو فرشته نزد وى فرستاد تا از ديوار محرابش بالا رونـد، يـكـى گـفـت مـا دو خـصم هستيم، كه يكى به ديگرى ستم كرده، تو بين ما به حق داورى كـن و از راه حـق مـنـحـرف مـشـو، و مـا را بـه راه عدل رهنمون شو. اين آقا برادر من نود و نه ميش دارد و من يك ميش دارم، به من مى گويد اين يـك مـيش خودت را در اختيار من بگذار و اين سخن را طورى مى گويد كه مرا زبون مى كند، داوود بدون اينكه از طرف مقابل بپرسد: تو چه مى گويى ؟ و يا از مدعى مطالبه شاهد كند در قضاوت عجله كرد و عليه آن طرف و به نفع صاحب يك ميش حكم كرد، و گفت: او كه از تـو مـى خـواهد يك ميشت را هم در اختيارش بگذارى به تو ظلم كرده. خطاى داوود در همين بـوده كـه از رسـم داورى تـجاوز كرده، نه آنكه شما مى گوييد، مگر نشنيدهاى كه خداى عـزّوجـلّ مـى فـرمـايـد: (يـا داود انا جعلناك خليفة فى الارض فاحكم بين الناس بالحق....)

ابـن جـهـم عرضه داشت: يا بن رسول اللّه پس داستان داوود با اوريا چه بوده ؟ حضرت رضا (عليه السلام) فرمود: در عصر داوود حكم چنين بود كه اگر زنى شوهرش مى مرد و يـا كـشته مى شد، ديگر حق نداشت شوهرى ديگر اختيار كند، و اولين كسى كه خدا اين حكم را برايش برداشت و به او اجازه داد تا با زن شوهر مرده ازدواج كند، داوود (عليه السلام) بود كه با همسر اوريا بعد از كشته شدن او و گذشتن عده ازدواج كرد، و اين بر مردم آن روز گران آمد.

و در امـالى صـدوق بـه سـند خود از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده كه به علقمه فـرمود: انسان نمى تواند رضايت همه مردم را به دست آورد و نيز نميتواند زبان آنان را كـنـتـرل كـنـد هـمـيـن مـردم بـودنـد كـه بـه داوود (عـليـه السلام) نسبت دادند كه: مرغى را دنبال كرد تا جايى كه نگاهش به همسر اوريا افتاد و عاشق او شد و براى رسيدن به آن زن، اوريا را به جنگ فرستاد، آن هم در پيشاپيش تابوت قرارش داد تا كشته شود، و او بتواند با همسر وى ازدواج كند...

آنچه درباره شخصيت و سرگذشت داوود (عليه السلام) در قرآن آمده است

گفتارى در چند فصل پيرامون سرگذشت داوود (عليه السلام)

1 - سرگذشت داوود (عليه السلام) در قرآن: در قرآن كريم از داستانهاى آن جناب به جز چند اشاره، چيزى نيامده، يك جا به سرگذشت جنگ او در لشكر طالوت اشاره كرده كه در آن جـنـگ، جـالوت را بـه قـتـل رسانده و خداوند سلطنت را بعد از طالوت به او واگذار نـمـوده و حـكمتش داده و آنچه مى خواسته بدو آموخته است. در جاى ديگر به اين معنا اشاره فـرمـوده كـه او را خـليـفـه خـود كـرد، تـا در بـيـن مـردم حـكـم و داورى كـنـد، و فـصـل الخـطاب (كه همان علم داورى بين مردم است ) به او آموخته. و در جاى ديگر به اين مـعـنا اشاره فرموده كه خدا او و سلطنتش را تأييد نموده و كوهها و مرغان را مسخر كرد تا بـا او تـسبيح بگويند. و جايى ديگر به اين معنا اشاره كرده كه آهن را براى او نرم كرد تا با آن هر چه مى خواهد و مخصوصا زره درست كند.

2 - ذكـر خـيـر داوود (عـليـه السلام) در قـرآن: خـداى سـبـحان در چند مورد او را از انبيا شـمـرده و بـر او و بـر هـمـه انبيا ثنا گفته، و نام او را بخصوص ذكر كرده و فرموده: (و آتـينا داود زبورا ما به داوود زبور داديم ) و نيز فرموده: (به او فضيلت و علم داديـم ) و نـيـز فـرمـوده: (بـه او حـكـمـت و فصل الخطاب داديم ، و او را خليفه در زمين كرديم ) و او را به اوصاف (اواب ) و (دارنده زلفا و قرب در پيشگاه الهى )

و (دارنده حسن مآب ستوده ).

3 - آنچه از آيات استفاده مى شود: دقت در آياتى كه متعرض داستان آمدن دو متخاصم نزد داوود (عليه السلام) است بيش از اين نمى رساند كه اين داستان صحنه اى بوده كه خداى تـعـالى بـراى آزمـايـش داوود در عـالم تـمـثـل بـه وى نشان داده تا او را به تربيت الهى تـربـيـت كـنـد و راه و رسم داورى عادلانه را به وى بياموزد، تا در نتيجه هيچ وقت مرتكب جور در حكم نگشته و از راه عدل منحرف نگردد.

ايـن آن مـعـنـايـى اسـت كـه از آيـات ايـن داستان فهميده مى شود، و اما زوايدى كه در غالب روايـات هـست، يعنى داستان اوريا و همسرش، مطالبى است كه ساحت مقدس انبيا از آن منزه اسـت، كـه در بـيـان آيـات و بـحـث روايـتـى مـربـوط بـه آن محصل كلام گذشت.


این وب سای بخشی از پورتال اینترنتی انهار میباشد. جهت استفاده از سایر امکانات این پورتال میتوانید از لینک های زیر استفاده نمائید:
انهار بانک احادیث انهار توضیح المسائل مراجع استفتائات مراجع رساله آموزشی مراجع درباره انهار زندگینامه تالیفات عربی تالیفات فارسی گالری تصاویر تماس با ما جمادی الثانی رجب شعبان رمضان شوال ذی القعده ذی الحجة محرم صفر ربیع الثانی ربیع الاول جمادی الاول نماز بعثت محرم اعتکاف مولود کعبه ماه مبارک رمضان امام سجاد علیه السلام امام حسن علیه السلام حضرت علی اکبر علیه السلام میلاد امام حسین علیه السلام میلاد حضرت مهدی علیه السلام حضرت ابالفضل العباس علیه السلام ولادت حضرت معصومه سلام الله علیها پاسخ به احکام شرعی مشاوره از طریق اینترنت استخاره از طریق اینترنت تماس با ما قرآن (متن، ترجمه،فضیلت، تلاوت) مفاتیح الجنان کتابخانه الکترونیکی گنجینه صوتی پیوندها طراحی سایت هاستینگ ایران، ویندوز و لینوکس