به نام خداوند بخشنده مهربان‏

فرمان خدا (به ظهور قیامت و یا به عذاب شمشیر بر مشرکان) به زودی فرا می‏رسد پس (هان ای کافران، شما به تمسخر و هزل) تقاضای تعجیل آن مکنید، خدای یکتا متعالی و منزه از شرک مشرکان است. (1)

خدا فرشتگان را با روح به امر خود بر هر یک از بندگان که خواهد می‏فرستد که خلق را (اندرز داده و از عقوبت شرک به خدا) بترسانید (و به بندگان بفهمانید) که خدایی جز من نیست، پس از من بترسید. (2)

خدا آسمان‌ها و زمین را به حق (و برای غرضی محقق و حکمتی بزرگ) آفرید، او از آن‌چه مشرکان شرک آرند متعالی و منزه است. (3)

خدا انسان را از آب نطفه‏ای (بی قدر و ضعیف) بیافرید، آن گاه او (اصل خلقت خود را فراموش کرده و با خالق) آشکارا به خصومت می‏خیزد. (۴)

و چهارپایان را خلقت کرد که به (موی و پشم) آن‌ها گرم می‏شوید و از آن‌ها فواید بسیار دیگر برده و از (شیر و گوشت) آن‌ها غذای مأکول می‏سازید. (5)

و هنگامی که آن‌ها را شبانگاه از چرا برمی‏گردانید یا صبحگاه به چرا بیرون می‏برید زیب و افتخار شما باشند. (6)

و بارهای شما را (به آسانی) از شهری به شهر دیگر برند که خود شما (بدون بار) جز با مشقّت بسیار بدان جا نتوانید رسید (چه رسد با بار) راستی که پروردگار شما رئوف و مهربان است. (7)

و اسبان و استران و خران را برای سواری و تجمّل شما آفرید و چیز دیگری هم که شما هنوز نمی‏دانید (برای سواری شما) خواهد آفرید. (8)

و بر خداست بیان راه عدل و راستی، و بعضی راه‌ها جور و ناراستی است. و اگر خدا می‏خواست (بدون آزمایش بلکه به جبر) شما را همگی به راه هدایت (و جنّت) می‏کشید (لیکن این خلاف مصلحت و نظام الهی است). (9)

اوست خدایی که آب باران را از آسمان فرو فرستاد که هم از آن می‏آشامید و هم درخت و گیاه از آن می‏روید که به میوه آن شما، و به برگش حیوانات شما، برخوردار می‏شوید. (1۰)

و هم زراعت‌های شما را از آن آب باران برویاند و درختان زیتون و خرما و انگور و از هر گونه میوه بپرورد همانا در این کار آیت و نشانه‏ای (از رحمت و قدرت الهی) برای اهل فکرت پدیدار است. (11)

و هم شب و روز و خورشید و ماه را برای زندگانی شما در گردون مسخر ساخت، و ستارگان آسمان هم به فرمان او مسخرند همانا در این کار آیت‌ها و نشانه‏هایی (از قدرت خدا) برای اهل خرد پدیدار است. (12)

و نیز آن‌چه در زمین برای شما آفرید و به انواع گوناگون و اشکال رنگارنگ در آورد (همه را مسخر شما کرد) همانا در این کار هم آیت و نشانه‏ای (از الهیت) بر مردم هشیار پدیدار است. (13)

و هم او خدایی است که دریا را برای شما مسخر کرد تا از گوشت تر و تازه (ماهیان حلال) آن تغذیه کنید و از زیورهای آن (مانند درّ و مرجان) استخراج کرده و تن را بیارایید، و کشتی‏ها را در آن روان بینی که سینه آب را می‏شکافند (تا به تجارت و سفر رفته) و تا از فضل خدا روزی طلبید، و باشد که شکر خدا به جای آرید. (1۴)

و نیز کوه‏های بزرگ را در زمین بنهاد تا زمین شما را به لرزه و اضطراب نیفکند و نهرها جاری کرد و راه‌ها پدیدار ساخت تا مگر هدایت شوید. (15)

و نشانه‏هایی (در زمین مانند کوه‏ها و دریاها و رودها و جنگل‌ها مقرر داشت) و آنان به ستارگان (در شب‌ها) هدایت یابند. (16)

آیا آن خدایی که خلق می‏کند مانند آن کس (از فراعنه و بتان) است که هیچ چیز در عالم خلق نمی‏کند؟ آیا متذکر و هوشیار نمی‏شوید؟ (17)

و اگر بخواهید که نعمت‌های خدا را شماره کنید هرگز نتوانید، که خدا در حق بندگان بسیار آمرزنده و مهربان است. (18)

و خدا هر چه را پنهان و آشکار دارید به همه آگاه است. (19)

و آن‌چه که مشرکان غیر از خدا (چون بت‌ها و فراعنه) به خدایی می‏خوانند چیزی خلق نکنند و خود نیز مخلوقند. (2۰)

این‌ها مرده و از حیات بی‏بهره‏اند و هیچ حس و شعور ندارند که در چه هنگام مبعوث می‏شوند (و که آن‌ها را برمی‏انگیزد). (21)

خدای شما خدایی یکتاست، و آنان که به عالم آخرت ایمان ندارند (اگر هم به زبان گویند) به دل منکر (مبدأ متعال) اند و (از اطاعت حکم خدا) تکبر و سرپیچی می‏کنند. (22)

محققاً خدا بر کارهای باطن و ظاهر آن‌ها آگاه است (و به کیفر اعمالشان می‏رساند) که او هرگز متکبران و گردنکشان را دوست نمی‏دارد. (23)

و هر گاه به این مردم (مستکبر) گفته شود که خدایتان چه فرستاده؟ گویند: این آیات همه افسانه‏های پیشینیان است. (2۴)

تا آن‌که آنان (در نتیجه انکار روز قیامت) بار سنگین گناه خود را کاملاًً با برخی از بار گناه کسانی که از جهل گمراهشان کردند به دوش نهند، (عاقلان) آگاه باشند که آن بار وزر و گناه بسیار بد عاقبت است. (25)

آن کافرانی که پیش از اینان بودند نیز (مانند این‌ها) مکرها (برای پامال کردن حق) اندیشیدند لیکن خدا بنای آن‌ها را از پایه ویران کرد و سقف بر سرشان فرو ریخت و عذاب خدا از جایی که نمی‏فهمیدند آن‌ها را فرا رسید. (26)

آن گاه روز قیامت هم آنان را خوار و ذلیل خواهد کرد و آن روز خواهد گفت: کجایند شریکان من که برای طرفداری آن‌ها خصومت و جنگ به پا می‏کردید؟ (در آن هنگام) اهل علم و دانش اظهار کنند که امروز ذلت و خواری و عذاب به کافران اختصاص دارد. (27)

آن‌ها که فرشتگان در حالی جانشان را می‏گیرند که (در دنیا) به نفس خود ستم کردند، در آن حال مرگ (اجباراً) سر تسلیم پیش دارند (و گویند) که ما ابداً کار بد نمی‏کردیم چرا، خدا به هر چه می‏کردید آگاه است. (28)

پس (فرشتگان خطاب کنند که) از هر در به دوزخ داخل شوید که در آن جا همیشه معذب خواهید بود. و جایگاه متکبران (که دوزخ است) بسیار بد منزلگاهی است. (29)

و چون به اهل تقوا گفته شود که خدای شما چه آیاتی فرستاد؟ گویند: نیکو آیاتی فرستاد. آنان که نیکوکارند هم در حیات دنیا نیکی و خوشی بینند و هم دار آخرت (آن‌ها را) بهترین منزل است و البته خانه اهل تقوا بسیار مجلّل و نیکو خواهد بود. (3۰)

که باغ‌های بهشت عدن باشد که در زیر درختانش نهرها جاری است، متقیان در آن داخل شوند در حالی که هر چه بخواهند و میل کنند در آن جا بر ایشان حاضر است. باری این است اجر و جزایی که خدا به اهل تقوا عطا خواهد کرد. (31)

آنان که در حال پاکیزگی (از شرک) فرشتگان قبض روحشان کنند به آن‌ها گویند که شما به موجب اعمال نیکویی که در دنیا به جا آوردید اکنون به بهشت ابدی درآیید. (32)

این کافران منکر جز آن‌که فرشتگان (غضب خدا) بر سر آن‌ها بیایند (و ترسان و لرزان شوند) یا (به هلاک آنان) حکم خدا در رسد دیگر چه انتظار می‏برند؟ منکران پیشین هم مانند اینان عمل کردند (که همه هلاک شدند) و خدا اصلاً به آن‌ها ستم نکرد بلکه آن‌ها خود به نفس خویش ستم می‏کردند. (33)

تا آن‌که به کیفر اعمال زشت خود رسیدند و آن عذابی که به آن تمسخر می‏کردند آن‌ها را احاطه کرد. (3۴)

و مشرکان گویند: اگر خدا می‏خواست هرگز نه ما و نه پدرانمان چیزی جز آن خدای یکتا نمی‏پرستیدیم و بی‏خواست او چیزی را حرام نمی‏کردیم. مشرکان پیش از اینان هم کردار و گفتارشان همین بود (که به در جبر و انکار عمل خویش می‏زدند) پس در این صورت آیا برای رسولان ما جز تبلیغ رسالت (و اتمام حجت) تکلیفی هست؟ (35)

و همانا ما در میان هر امتی پیغمبری فرستادیم که خدای یکتا را پرستید و از بتان و فرعونان دوری کنید، پس بعضی مردم را خدا هدایت کرد و بعضی دیگر ضلالت و گمراهی بر آنان حتمی شد، اکنون در روی زمین گردش کنید تا بنگرید عاقبت آنان که (انبیا را) تکذیب کردند به کجا رسید (و آن‌ها چگونه هلاک ابدی شدند). (36)

(ای رسول ما) تو اگر چه بسیار حریص و مشتاق هدایت خلق هستی و لیکن (بدان که) خدا آنان را که (پس از اتمام حجت) گمراه کرده دیگر هدایت نکند و آن‌ها را یاوری نخواهد بود. (37)

و کافران با مبالغه و تأکید کامل به خدا قسم یاد می‏کنند که هرگز کسی که مرد خدا او را زنده نخواهد کرد (و قیامتی وجود نخواهد داشت) چرا، البته قیامت وعده حتمی خداست و لیکن اکثر مردم از آن آگاه نیستند. (38)

تا (در آن روز محشر) آن‌چه را که در آن اختلاف می‏کنند آشکار و مبین گرداند و تا کافران کاملاً به دروغ و اندیشه غلط خود آگاه شوند. (39)

ما به امر نافذ خود هر چه را اراده کنیم همین که گوییم موجود باش، همان لحظه موجود خواهد شد. (۴۰)

و آنان که در راه خدا مهاجرت کردند پس از آن‌که ستم‌ها (در وطن خود از کافران) کشیدند ما در دنیا به آن‌ها جایگاه آسایش و نیکو می‏دهیم در صورتی که اگر بدانند اجری که در آخرت به آن‌ها عطا خواهیم کرد بزرگتر (و بسیار بهتر و نیکوتر) است. (۴1)

(این اجر بزرگ در دنیا و عقبی به) آن کسانی (عطا می‏شود) که (در راه دین) صبر کردند و بر خدای خود در کارها توکل می‏نمایند. (۴2)

و ما پیش از تو غیر رجال مؤید به وحی خود کسی را به رسالت نفرستادیم، پس اگر نمی‏دانید از اهل ذکر (یعنی علما و دانشمندان هر امت) سوال کنید. (۴3)

(ما هر رسولی را) با معجزات و کتب و آیات وحی فرستادیم و بر تو این ذکر (یعنی قرآن) را نازل کردیم تا برای مردم آن‌چه را که به آنان فرستاده شده بیان کنی و برای آن‌که عقل و فکرت کار بندند. (۴۴)

آنان که بر کردار زشت خود مکرها می‏اندیشند آیا از این بلا ایمنند که خدا ناگاه همه را به زمین فرو برد یا از جایی که پی نبرند عذابی به آنان رسد؟ (۴5)

یا آن‌که در سفر که سرگرم رفت و آمدند ناگاه به مؤاخذه سخت بگیرد؟ و آنان البته (بر قدرت حق) غالب نتوانند شد. (۴6)

یا آن‌که دائم آن‌ها را به حال ترس بگیرد (خدا که این زشتکاران را به این انواع بلاها گرفتار نکرد بدین جهت است) که پروردگار شما بسیار مشفق و مهربان است. (۴7)

آیا چشم نگشودند تا ببینند که هر موجودی که خدا آفریده چگونه آثار وجودی و سایه‌های آن به هر جانب از راست و چپ (مستقیم یا غیرمستقیم) روانه می‏شود و همه به سجده خدا با کمال فروتنی مشغولند؟ (۴8)

و هر چه در آسمان‌ها و زمین است از جنبندگان و نیز فرشتگان همه بی‏هیچ تکبر به سجده و عبادت خدا مشغولند. (۴9)

و از قهر خدا که فوق همه‌ی آن‌هاست می‏ترسند و هر چه مأمورند اطاعت می‏کنند. (5۰)

و خدای یکتای عالم فرموده که به راه شرک و دو خدایی نروید، که خدا یکی است پس تنها از من بترسید و بس. (51)

و هر چه در آسمان‌ها و زمین است همه ملک خداست و دین و اطاعت همیشه مخصوص اوست، آیا شما بندگان از کسی غیر از خدای مقتدر می‏ترسید؟ (52)

و شما بندگان با آن‌که هر نعمت که دارید همه از خداست و چون بلایی به شما رسد به درگاه او پناه جسته و به او (در رفع بلا) استغاثه می‏کنید. (53)

باز وقتی که بلا را از سر شما رفع کرد گروهی از شما به خدای خود شرک می‏آورند. (5۴)

تا با وجود آن همه نعمت که به آن‌ها دادیم باز به راه کفر و کفران روند. باری (این دو روزه دنیا) به کامرانی بپردازید که به زودی خواهید دانست. (55)

و این مشرکان برای بتان از روی جهل نصیبی از رزقی که ما به آن‌ها دادیم قرار می‏دهند [مثل آن‌چه در سوره انعام آیه 136 آمده‏]، سوگند به خدای یکتا که البته از این دروغ (و عقاید باطل) بازخواست خواهید شد. (56)

و این مشرکان، فرشتگان را با آن‌که خدا منزه از فرزند است دختران خدا دانسته و حال آن‌که برای خود پسران را که خوشایندشان است قرار می‏دهند. (57)

و چون یکی از آن‌ها را به فرزند دختری مژده آید (از شدت غم و حسرت) رخسارش سیاه شده و سخت دلتنگ و خشمگین می‏شود. (58)

و از عار این مژده روی از قوم خود پنهان می‏دارد (و به فکر می‏افتد) که آیا آن دختر را با ذلت و خواری نگه دارد و یا زنده به خاک گور کند؟ آگاه باشید که آن‌ها بسیار بد حکم می‏کنند. (59)

اوصاف کسانی که (به خدا و) به قیامت ایمان ندارند زشت است (و اعمالشان مانند زنده به گور کردن دختران هم از روی قساوت و جهالت و خودخواهی و بی‏رحمی است) اما خدا (و خداشناسان) را پسندیده و عالی‌ترین اوصاف کمال است و او مقتدر و داناست. (6۰)

و اگر خدا از ظلم و ستمگری‌های خلق انتقام کشد جنبنده‏ای در زمین نخواهد گذاشت و لیکن او (عذاب) آن‌ها را تأخیر می‏افکند تا وقتی معین (که مقتضای مصلحت و حکمت است) ولی آن گاه که اجل آن‌ها در رسید دیگر یک لحظه پس و پیش نخواهند شد. (61)

و این مشرکان آن‌چه را که بر خود نمی‏پسندند (چون داشتن فرزند دختر) به خدا نسبت می‌دهند و به دروغ می‏گویند که عاقبت نیکو دارند در صورتی که محققاً کیفر آن‌ها آتش دوزخ است و زودتر از دیگران هم به دوزخ می‏روند. (62)

به خدا سوگند که ما رسولانی پیش از تو بر امم سابقه فرستادیم (تا مگر سعادت یابند) ولی شیطان اعمال (زشت) آن‌ها را در نظرشان زیبا جلوه داد، پس امروز (یعنی روز محشر) شیطان یار آن‌هاست و به عذاب دردناک گرفتار خواهند بود. (63)

و ما این کتاب را بر تو نفرستادیم مگر برای این که حقیقت را در آن‌چه (از توحید خدا و معاد و رسالت و غیره) مردم اختلاف می‏کنند روشن کنی و برای اهل ایمان هدایت و رحمت باشد. (6۴)

و خدا از آسمان باران را فرستاد تا زمین را پس از مرگ زنده کرد، البته در این کار آیتی (از قدرت و حکمت الهی) بر آنان که بشنوند پدیدار است. (65)

و البته برای شما ملاحظه حال چهارپایان (از شتر و گاو و گوسفند) همه عبرت و حکمت است، که ما از آن‌چه در شکم آن است از میان (دو جسم ناپاک) سرگین و خون، شما را شیر پاک می‏نوشانیم که در طبع همه نوشندگان گواراست. (66)

و هم از میوه‏های درخت خرما و انگور که از آن نوشابه‏های شیرین و رزق حلال نیکو به دست آرید، که در این کار نیز آیتی (از قدرت حق) برای خردمندان پدیدار است. (67)

و خدایت به زنبور عسل وحی کرد که از کوه‏ها و درختان و سقف‌های رفیع، منزل گیر. (68)

و سپس از انواع میوه‏های شیرین (و از حلاوت و شهد گل‌های خوشبو) تغذیه کن و راه پروردگارت را به اطاعت بپوی، آن گاه از درون آن، شربت شیرینی به رنگ‌های مختلف بیرون آید که در آن شفای مردمان است. در این کار نیز آیتی (از قدرت خدا) برای متفکران پیداست. (69)

و خدا شما را آفریده و سپس می‏میراند و بعضی از شما را به سن انحطاط پیری می‏رسانند که هر چه دانسته همه را فراموش می‏کند. همانا خداست که همیشه دانا و تواناست. (7۰)

و خدا رزق بعضی از شما را بر بعضی دیگر فزونی داده، آنان که رزقشان افزون شده (زیادی) رزقشان را به زیردستان و غلامان نمی‏دهند تا با هم مساوی شوند (لیکن مقام خدایی را به بتی یا بشری می‏دهند تا با خدا شریک و مساوی دانند، زهی جهل و ناسپاسی!) آیا نعمت ایمان به خدا را (به عصیان و شرک) باید انکار کنند؟! (71)

و خدا از جنس خودتان برای شما جفت‌هایی آفرید و از آن جفت‌ها پسران و دختران و دامادان و نوادگان بر شما خلق فرمود، و از نعمت‌های پاکیزه لذیذ روزی داد آیا مردم باز به باطل می‏گروند و به نعمت خدا کافر می‏شوند؟! (72)

و بت‏پرستان خدا را (که نعمت‌های بی‏شمار به آن‌ها داده) نمی‏پرستند و به جای او بت‌هایی را پرستش می‏کنند که از آسمان و زمین مالک چیزی که روزی به مشرکان دهند اصلاً نیستند و توانایی (بر هیچ کار) ندارند. (73)

پس برای خدا مثل و مانند نشمارید (و به خدای یکتا بگروید) که خدا داناست و شما نادانید. (7۴)

خدا مثلی زده (بشنوید): آیا بنده مملوکی که قادر بر هیچ چیز (حتی بر نفس خود) نیست با مردی آزاد که ما به او رزقی نیکو (و مال حلال بسیار) عطا کردیم که پنهان و آشکار هر چه خواهد از آن انفاق می‏کند، این دو یکسانند؟ (هرگز یکسان نیستند. مثل بت و خدا و بت‏پرست و خداپرست بدین مثال ماند). ستایش مخصوص خداست و لیکن اکثر مردم آگاه نیستند. (75)

و خدا مثلی زده (بشنوید): دو نفر مرد یکی بنده‏ای باشد گنگ و از هر جهت عاجز و کلّ بر مولای خود که از هیچ راه، خیری به مالک خویش نرساند و دیگری مردی (آزاد و مقتدر) که به عدالت و احسان فرمان دهد و خود هم به راه مستقیم باشد، آیا این دو نفر یکسانند؟ (هرگز یکسان نیستند. مثل کافر و مؤمن بدین مثال ماند). (76)

و تنها خدا بر غیب آسمان‌ها و زمین آگاه است و بس، و کار ساعت قیامت (در سرعت و آسانی) مانند چشم بر هم زدن یا نزدیک‏تر بیش نیست، که خدا البته بر هر چیز تواناست. (77)

و خدا شما را از بطن مادران بیرون آورد در حالی که هیچ نمی‏دانستید و به شما گوش و چشم و قلب اعطا کرد تا مگر (دانا شوید و) شکر (این نعمت‌ها) به جای آرید. (78)

آیا در مرغان هوا نمی‏نگرند که در جوّ آسمان مسخّرند و به جز خدا کسی نگهبان آن‌ها نیست؟! در این امر برای اهل ایمان نشانه‏هایی (از قدرت حق) پدیدار است. (79)

و خدا برای سکونت (دائم) شما منزل‌هایتان را مقرر داشت و (برای سکونت موقت سفر) از پوست و موی چهارپایان خیمه‏ها را برای شما قرار داد تا وقت حرکت و سکون سبک‌وزن و قابل انتقال باشد، و از پشم و کرک و موی آن‌ها اثاثیه منزل (مانند گلیم و نمد و قالی) و متاع و اسباب زندگانی (و لباس‌های فاخر) برای شما خلق فرمود که تا هنگامی معین از آن استفاده کنید. (8۰)

و خدای عالم برای شما سایبان‌ها از آن‌چه آفریده (از درختان و سقف و دیوار و کوه‏ها) مهیا ساخت و از غارهای کوه پوشش و اتاق‌ها برایتان قرار داد (تا از سرما و گرما پناهی گیرید) و نیز لباسی که شما را از گرمای آفتاب (و سرمای زمستان) بپوشاند خلق کرد و نیز برای آن‌که در جنگ محفوظ مانید لباسی (از آهن) مقرّر گردانید. این چنین نعمت‏های خود را بر شما تمام و کامل می‏کند تا مگر (منعم را بشناسید و) مطیع و تسلیم (امر او) باشید. (81)

پس اگر باز روی بگردانند (ای رسول ما) بر تو تبلیغ روشن رسالت (و اتمام حجت) بیش نیست. (82)

نعمت خدا را دانسته و شناخته باز انکار می‏کنند و اکثر اینان کافرند. (83)

و (به یاد خلق آور) روزی که (در قیامت) ما از هر امتی (رسول و) شاهدی برانگیزیم آن گاه به کافران اجازه سخن و اعتذار داده نشود و نه توبه و انابه و عذری از آنان پذیرند. (8۴)

و روزی که ستمکاران عذاب خدا را به چشم ببینند دیگر هیچ نه تخفیف عذاب و نه مهلت (آسایش) خواهند یافت. (85)

و چون مشرکان شریکان خود را مشاهده کنند گویند: بارالها، اینانند که ما به جای تو پرستش می‏کردیم (آن‌ها را که ما را فریب دادند به جای ما مجازات کن)، شریکان جواب دهند که شما البته دروغ می‏گویید (ما هرگز شما را به پرستش خود نخواندیم). (86)

و در آن روز همه‌ی کفار و مشرکین تسلیم فرمان خدا شوند و هر چه غیر از خدا جعل کرده و می‏پرستیدند همه از نظرشان محو و نابود شود. (87)

آنان که خود کافر شدند و راه خدا را نیز به روی خلق بستند ما آن‌ها را به کیفر افساد و اخلال (در کار خلق) عذابی فوق عذاب (کافران دیگر) بیفزاییم. (88)

و روزی که ما در میان هر امتی از (رسولان) خودشان گواهی بر آنان برانگیزیم و تو را (ای محمد) بر این امت گواه آریم (آن روز سخت را یاد کن و امت را متذکر ساز)، و ما بر تو این کتاب (قرآن عظیم) را فرستادیم تا حقیقت هر چیز را روشن کند و برای مسلمین هدایت و رحمت و بشارت باشد. (89)

همانا خدا (خلق را) فرمان به عدل و احسان می‏دهد و به بذل و عطای خویشاوندان امر می‏کند و از افعال زشت و منکر و ظلم نهی می‏کند و به شما پند می‏دهد، باشد که موعظه‌ی خدا را بپذیرید. (9۰)

و چون با خدا (و رسول و بندگانش) عهدی بستید بدان عهد وفا کنید و هرگز سوگند و پیمان را که مؤکد و استوار کردید مشکنید، چرا که خدا را بر خود ناظر و گواه گرفته‏اید همانا خدا به هر چه می‏کنید آگاه است. (91)

و (در مثل) مانند زنی که رشته خود را پس از تابیدن محکم وا تابید نباشید، که عهد و قسم‏های استوار و محکم خود را برای فریب یکدیگر و فسادکاری به کار برید برای آن‌که قومی بر قوم دیگر تفوق دارند، زیرا خدا شما را به این عهد و قسم‌ها می‏آزماید و در روز قیامت همه‌ی (تقلّب‌ها و) اختلافات شما را بر شما آشکار خواهد ساخت. (92)

و اگر خدا می‏خواست (به مشیت ازلی) همه بشر را یک امت قرار می‏داد (و هیچ گونه اختلافات نژاد و زبان و ملیت در بشر نمی‏گذاشت) و لیکن (این اختلافات برای امتحان است و پس از امتحان) هر که را بخواهد به گمراهی وا می‏گذارد و هر که را بخواهد هدایت می‏کند، و البته آن‌چه می‏کرده‏اید از همه سوال خواهید شد. (93)

و عهد و سوگندهای خود را برای فریب یکدیگر به کار مبرید تا آن که ثابت‌قدم است نیز (به فریب و سوگند دروغ) بلغزد و از این که راه خدا را (بر خلق) بستید همه به سختی مبتلا شوید و به عذابی بزرگ گرفتار گردید. (9۴)

و عهد خدا را به بهایی اندک معامله نکنید که آن‌چه (از نعمت ابد) نزد خداست اگر بفهمید بسیار شما را بهتر است (از آن منفعتی که به نقض عهد بیابید). (95)

آن‌چه نزد شماست همه نابود خواهد شد و آن‌چه نزد خداست (از ذخائر اعمال نیک و ثواب آخرت، تا ابد) باقی خواهد بود و البته اجری که به صابران بدهیم اجری است بسیار بهتر از عملی که به جا می‏آوردند. (96)

هر کس از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدا به جای آرد ما او را به زندگانی خوش و با سعادت زنده ابد می‏گردانیم و اجری بسیار بهتر از عمل نیکی که می‏کردند به آنان عطا می‏کنیم. (97)

(ای رسول ما) چون خواهی تلاوت قرآن کنی اول از شر وسوسه شیطانِ مردود به خدا پناه بر. (98)

که البته شیطان را هرگز بر کسانی که به خدا ایمان آورده و بر پروردگارشان توکل و اعتماد می‏کنند تسلط نخواهد بود. (99)

تنها تسلط شیطان بر آن نفوسی است که او را دوست گرفته‏اند و کسانی که (به اغوای او) به خدا شرک می‏آورند. (1۰۰)

و ما هر گاه آیتی را (از راه مصلحت) نسخ کرده و به جای آن آیتی دیگر آوریم- در صورتی که خدا بهتر داند تا چه چیز (به صلاح خلق) نازل کند- (کافران اعتراض بر نسخ آیه کرده و) می‏گویند تو (بر خدا) همیشه افترا می‏بندی. (چنین نیست) بلکه اکثر این‌ها نمی‏دانند (که این نزول آسمانی است). (1۰1)

بگو که این آیات را روح‌القدس از جانب پروردگارت به حقیقت و راستی نازل کرده تا اهل ایمان را ثابت قدم گرداند و برای مسلمین هدایت و بشارت باشد. (1۰2)

و ما کاملاً آگاهیم که کافران (معاند) می‏گویند: آن کس که مطالب این قرآن را به رسول می‏آموزد بشری است، (مقصودشان بلعام ترسا یا عائش یا یعیش یا غلام رومی یا سلمان فارسی بود) در صورتی که زبان آن کس که این قرآن را به او نسبت می‏دهند اعجمی (غیر فصیح) است و این قرآن به زبان عربی فصیح و روشن است. (1۰3)

البته آنان که به آیات خدا ایمان نمی‏آورند (پس از اتمام حجت کامل) خدا هرگز هدایتشان نخواهد کرد و آن‌ها را عذابی دردناک خواهد رسید. (1۰۴)

دروغ را آن کسانی به خدا می‏بندند که ایمان به آیات خدا ندارند و این کافران البته خود مردمی دروغگویند. (1۰5)

هر کس بعد از آن‌که به خدا ایمان آورده باز کافر شد- نه آن‌که به زبان از روی اجبار کافر شود و دلش در ایمان ثابت باشد (مانند عمار یاسر) بلکه به اختیار کافر شد و با رضا و رغبت و هوای نفس، دلش آکنده به ظلمت کفر گشت- بر آن‌ها خشم و غضب خدا و عذاب بزرگ دوزخ خواهد بود. (1۰6)

این غضب و عذاب بر آن‌ها بدین سبب است که حیات (فانی) دنیا را بر (حیات ابدی) آخرت برگزیدند و این که خدا هرگز کافران را هدایت نخواهد کرد. (1۰7)

همین‏ها هستند که خدا بر دل‌ها و گوش و چشم‌هایشان مهر (قهر) زده است و این‌ها همان مردمند که (از خدا و قیامت) غافلند. (1۰8)

بی‏گمان آنان در عالم آخرت بسیار زیانکارند. (1۰9)

آن گاه محققاً خدا بر مؤمنانی که از شهر و دیار خود چون به شر و فتنه کفار مبتلا شدند ناگزیر هجرت کردند و در راه دین جهاد و صبر بسیار نمودند، آری خدا از این پس بر آن‌ها بسیار آمرزنده و مهربان خواهد بود. (11۰)

(یاد کن بر امت) آن روزی که (از شدت ابتلا و سختی) هر نفسی می‏آید در حالی که (برای رفع عذاب) به جدل و دفاع از خود برمی‏خیزد، و هر کس را به جزای عمل او کاملاً می‏رسانند و بر آن‌ها ستم نمی‏کنند. (111)

و خدا بر شما حکایت کرد و مثل آورد مثل شهری را که در آن امنیت کامل حکمفرما بود و اهلش در آسایش و اطمینان زندگی می‏کردند و از هر جانب روزی فراوان به آن‌ها می‌رسید تا آن‌که اهل آن شهر نعمت‌های خدا را کفران کردند، خدا هم به موجب آن کفران و معصیت طعم گرسنگی و بیمناکی را به آن‌ها چشانید و چون لباس، سراپای وجودشان را پوشاند. (112)

و رسولی از خود آن‌ها بر آن‌ها آمد ولی او را تکذیب کردند، و عذاب بر آن‌ها فرا رسید در حالی که ستمکار بودند. (113)

پس شما (مؤمنان از حال آن‌ها عبرت گیرید و) از آن‌چه خدا روزی حلال و طیب شما قرار داده تناول کنید و شکر نعمت خدا به جای آرید اگر حقیقتاً خدا را می‏پرستید. (11۴)

خدا بر شما بندگان تنها مردار و خون و گوشت خوک و آن‌چه را که به نام غیر خدا ذبح کنند حرام گردانید، و اگر کسی مضطر و ناچار شود بی‏آن‌که قصد تجاوز (از اندازه) و تعدی (از حکم خدا) نماید (باز از همین حرام‌ها به قدر ضرورت تناول کند) خدا البته بسیار آمرزنده و مهربان است. (115)

و شما نباید از پیش خود به دروغ چیزی را حلال و چیزی را حرام گویید و به خدا نسبت دهید تا بر خدا دروغ بندید، که آنان که بر خدا دروغ بندند هرگز روی رستگاری نخواهند دید. (116)

(آن‌چه از این طریق به دست آورند) متاعی قلیل است و (در آخرت) عذابی دردناک خواهند داشت. (117)

و ما همان چیزها که بر تو پیش از این شرح کردیم (از مردار و خون و خنزیر و ذبیحه به نام غیر خدا) بر یهودیان حرام کردیم، و ما بر آنان ستم نکردیم لیکن آن‌ها خود بر نفس خویش ستم می‏کردند (که حلال خدا را حرام کردند). (118)

باز هم خدا بر آنان که از روی جهالت و نادانی عمل زشتی انجام داده و سپس به درگاه او توبه کرده و (فساد آن عمل زشت را) اصلاح کنند، بعد از توبه خدا بسیار آمرزنده و مهربان است. (119)

همانا ابراهیم (خلیل) امتی مطیع و فرمانبردار و یکتاپرست بود و هرگز به خدای یکتا شرک نیاورد. (12۰)

همیشه شکرگزار نعمت‌های خدا بود که خدا او را (به رسالت) برگزید و به راه مستقیمش هدایت فرمود. (121)

و او را در دنیا نیکویی (و سعادت) عطا کردیم و در آخرت از صالحان و نیکان خواهد بود. (122)

آن گاه بر تو وحی کردیم که (در دعوت به خداپرستی و توحید و بسط معارف الهی) آیین ابراهیم را تعقیب کن که پاک و یکتاپرست بود و هرگز به خدای یکتا شرک نیاورد. (123)

(حکم حرمت) روز شنبه تنها بر یهود که در آن راه اختلاف پیمودند (و حرمتش نگاه نداشتند) مقرر گردید، و خدای تو البته روز قیامت در آن‌چه (خلق) در آن اختلاف و نزاع برپا می‏کردند حکم خواهد کرد. (12۴)

(ای رسول ما، خلق را) به حکمت (و برهان) و موعظه نیکو به راه خدایت دعوت کن و با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن (وظیفه تو بیش از این نیست) که البته خدای تو (عاقبت حال) کسانی را که از راه او گمراه شده و آنان را که هدایت یافته‏اند بهتر می‌داند. (125)

و اگر به شما مسلمانان کسی عقوبت و ستمی رسانید شما باید به قدر آن در مقابل انتقام کشید (نه بیشتر) و اگر صبوری کنید البته برای صابران بهتر خواهد بود. (126)

و تو (ای رسول) صبر و تحمل پیشه کن که صبر تو تنها به (توفیق) خداست، و بر آن‌ها (که ترک کفر و عناد نمی‏کنند) غمگین مشو و از مکر و حیله آنان دلتنگ مباش. (127)