آيات 45 تا 49 سوره طور

ترجمه آيات

حـال كـه با هيچ برهانى به راه نمى آيند رهايشان كن، تا روز خود را ديدار كنند، روزى كه در آن هلاك مى شوند (45).

روزى كـه نـقـشه آنان دردى از ايشان را دوا نخواهد كرد، و نه كسى را دارند ياريشان كند (46).

و بـه درسـتـى بـراى كـسـانـى كـه ظلم كردند عذابى جلوتر از عذاب قيامت هست، و ليكن بيشترشان نمى دانند (47).

و تـو در برابر حكم پروردگارت صبر كن، كه تو در تحت نظر مايى و پروردگارت را هنگامى كه بر مى خيزى با حمدش تسبيح گوى (48).

و (همچنين ) پاره اى از شب و هنگام صبح كه ستارگان پنهان مى شوند (49).

بيان آيات

ايـن آيـات، سـوره را خـتـم مـى كـنـد، و در آن رسـول خـدا (صـلى اللّه عـليـه و آله و سلم) رادستور مى دهد كه مكذبين را به حال خودشان واگذارد و متعرض ايشان نشود،

و در بـرابـر حـكـم پـروردگـار خـود صـبـر كـنـد و او را بـا حـمد تسبيح گويد. و در عين حـال در بـيـن اين مطالب مكذبين را تهديد مى كند به همان عذابى كه در آغاز سوره با آن تهديد مى كرد، و آن عبارت بود از عذابى واقع كه دافعى برايش نيست، و در اين آيات، يك تهديد ديگر هم بر آن تهديد اضافه كرده براى ستمكاران .

كـلمـه (ذرهـم ) امـر اسـت، و مـعـنـاى (اتـركـهـم ) را مـى دهـد، يـعـنـى رهايشان كن ، و فعل مذكور فعلى است كه از ميان همه مشتقاتى كه يك ماده دارد - يعنى ماضى و مضارع و امـر و نـهـى و جـحـد و نـفـى و اسـتـفـهـام و اسـم فـاعـل و اسـم مـفـعـول - تـنـهـا مـضـارع و امـر دارد، و بـقـيـه را نـدارد، و كـلمـه (يـصـعـقـون )، مجهول مضارع از مصدر (اصعاق ) به معناى ميراندن است.

بـعـضـى هـم گـفته اند: ثلاثى مجرد آن يعنى (صعق ) نيز معناى ميراندن را مى دهد، و كلمه مورد بحث از همين ثلاثى مجرد است.

توضيحى دربــاره تـهـديـد مـكـذبين در آيه :(فذرهم حتى يلاقوا يومهم الذى فيه يصعقون)

خـداى سـبـحـان بـعـد از آنكه مكذبين دعوتش را به عذابى واقع و بدون شك انذار كرد، و تـمـامى عذرهايى كه مى آورند و يا ممكن بود آنها را بهانه قرار دهند رد نمود، و نيز بعد از آنـكـه بـه رسـول گـرامـيـش فـرمـود: ايـنـان در اصـرار بـر بـاطـل بـه حـدى رسيده اند كه اگر آيت حق را به چشم ببينند باز هم مى كنند، اينك در اين آيـه بـه آن جـنـاب دسـتـور مـى دهـد رهـايـشـان كـنـد و بـه حـال خـودشـان وابـگـذارد، و ايـن خـود بـه طور كنايه تهديدى است به اين اگر به همين حال بمانند عذاب شاملشان خواهد شد.

و مـراد از يـومـى كـه در آن يـوم هـلاك مى شوند، روز نفخه صور است كه تمامى موجودات زنـده در آسـمـانها و زمين مى ميرند، و خود يكى از علامتهاى قيامت است ، همچنان كه در جايى ديگر فرموده : (و نفخ فى الصور فصعق من فى السموات و من فى الارض ).

مـؤ يـد ايـن مـعـنـا آيـه بـعـدى اسـت كه مى فرمايد: (يوم لا يغنى عنهم كيدهم شيئا و لا هم يـنـصـرون - روزى كـه كـيـدشـان كـارى بـرايـشـان نـمى سازد و هيچ كس هم ندارند كه ياريشان كند) چون به درد نخوردن كيد، و نيز ياور نداشتن از خواص روز قيامت است كه در آن روز تمامى سببها از كار مى افتند، و امر در آن روز تنها به دست خدا است.

بـعـضـى از مـفسرين به اين آيه اشكال كرده اند كه در روز نفخه صور كسانى مى ميرند كـه زنـده باشند، و مكذبين معاصر رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) آن روز زنده نيستند تا بميرند.

جـواب اين اشكال اين است كه در آن روز همه زندگان در زمين و در عالم برزخ مى ميرند، و اين مكذبين در آن روز اگر روى زمين زنده نيستند در عالم برزخ زنده هستند.

عـلاوه بـر ايـن مـمـكـن اسـت ضـمـير در (يصعقون ) را به زندگان آن روز برگردانيم وتهديد را عبارت بدانيم از عذابى كه در همين دنيا بر سرشان آمد.

بـعـضـى هـم گـفـتـه انـد: (مـراد از ايـن روز، روز بـدر اسـت )، ولى ايـن احتمال بعيد است.

بعضى ديگر گفته اند: (مراد از آن، روز مرگ است ).

ايـن نـيـز درسـت نيست، زيرا با سياق آيه كه ظاهر است در تهديد به همان عذابى كه در اول سـوره تـهـديـد كـرده بـود كـه همان عذاب روز قيامت باشد نمى سازد، و نمى توانيم بگوييم مراد از آن عذاب روز مرگ است.

بـعيد نيست كه مراد از (عذاب غير از آن عذاب )، عذاب قبر باشد و جمله (و لكن اكثرهم لا يـعـلمـون ) اشـعـارى دارد بـه ايـن كـه در بـين كفار و مكذبين كسانى بوده اند كه به حقانيت دعوت اسلام و به اين كه ستمكاران عذاب دارند، آگاه بودند، و ليكن در عين آگاهى، بر كفر و تكذيب خود اصرار مى ورزيدند، اين بود نظر ما درباره عذاب ديگر.

بـعـضـى هـم گـفـتـه انـد: مـراد از آن عـذاب روز بـدر اسـت ؛ و ليـكـن ذيـل آيـه كـه مـى فـرمايد: بيشترشان نمى دانند آنطور كه بايد با اين تفسير سازگار نـيـسـت ؛ (بـراى ايـن كـه از كـفـار هـيـچ كـس نمى دانست جنگ بدرى پيش مى آيد و فلانى و فلانى كشته مى شوند).

امر به پيامبر (ص) بـه صبر (و اصبر لحكم ربك) و تأكيد آن به اينكه فرمود:(فانك باعيننا)

ايـن آيـه عـطف است به جمله (فذرهم ) و از ظاهر سياق بر مى آيد كه مراد از حكم، حكم خـداى تـعـالى دربـاره مـكـذبين است كه ايشان را مهلت داد و بر دلهايشان مهر نهاد، و حكم خـداى تـعالى درباره رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) كه مأمورش كرده مردم را بـه سـوى حـق دعـوت كند، دعوتى مستلزم تحمل اذيت ها و آزارها است در راه خدا، پس مراد از اين كه فرمود:

(فانّك باعيننا) اين است كه : تو زير نظر ما هستى، ما تو را مى بينيم به طورى هيچ چـيـزى از حـالت بـر مـا پـوشـيـده نـيـسـت و مـا از تـو غـافـل نـيـسـتـيـم. پـس ايـن كـه دسـتـور بـه صـبـر را بـا چـنـيـن بـيـانـى تعليل كرده، در حقيقت آن دستور را تأكيد و آن خطاب را تشديد مى كند.

بعضى هم گفته اند: (مراد از جمله (فانّك باعيننا) اين است كه تو در حفظ و حراست مايى ؛ چـون كـلمـه (عـيـن چـشـم ) بـه طـور مـجـاز و كـنـايـه در حـفـظ استعمال مى شود).

ولى بـعـيـد نيست كه معناى قبلى با سياق مناسب تر باشد (چون از زمينه كلام بر مى آيد كـه اذيـت و آزار حـتـمى و قهرى است، و به همين جهت فرموده : (صبر كن ) و اگر خداى تعالى او را از اذيت دشمن حفظ مى كرد، ديگر امر صبر آنطور كه بايد معنا نمى داشت ).

وجود متعدد در معناى آيه : (و سبح بحمد ربك حيــن تـقـوم و مـن الليل فسبحه و ادبار النجوم)

حـرف (بـاء) در جـمـله (بـحمد ربّك ) باء مصاحبت است، و آيه را چننن معنا مى دهد: و پـروردگـارت را تـسـبيح گوى، و او را منزه بدار، اما در حالى تسبيحت مقارن با حمد خدا باشد.

و مـراد از جـمـله (حـيـن تـقـوم ) - بـه قـول بـعـضى - هنگام برخاستن از خوابست. و بـعـضـى ديـگـر گـفـتـه انـد: مـنـظـور بـرخـاسـتـن از خـواب قـيـلوله، يـعـنـى خـواب قـبـل از ظـهر است، و در نتيجه منظور از تسبيح در هنگامى كه از خواب برمى خيزى، نماز ظـهـر خـواهـد بـود. بعضى ديگر گفته اند: مراد از قيام در آيه، برخاستن از مجلس است، بـعـضـى گـفـتـه اند: مراد مطلق برخاستن است. و بعضى ديگر گفته اند: مراد برخاستن بـراى نـمـاز واجـب اسـت. بـعـضـى هم گفته اند: مراد از آن برخاستن براى هر نماز است. بـعـضـى ديـگـر گـفـتـه انـد: مـراد از آن، دو ركـعـت نـافـله نـمـاز صـبـح اسـت كـه قـبـل از نـمـاز آن را مـى خـوانـنـد. و ايـن هـفـت قـول اسـت كـه مـرحـوم طـبـرسـى آن را نقل كرده.

(ومن اللّيل فسبّحه ) - يعنى در پاره اى از شب، پروردگار خود را تسبيح گوى. و مراد از اين تسبيح نماز شب است. و بعضى هم گفته اند: مراد از آن نماز مغرب و عشاء است.

(و ادبـار النـّجوم ) - بعضى گفته اند: مراد از اين جمله، وقت ادبار نجوم است، و آن هـنـگـامـى اسـت كـه سـتـارگـان در اثر روشنى صبح از نظر ناپديد مى شوند، و مراد از تـسـبـيـح در ايـن هـنـگـام دو ركـعـت نـمـاز مـسـتـحـبـى اسـت كـه قـبـل از نـمـاز صـبـح خوانده مى شود. بعضى گفته اند: مراد از آن، خود نماز صبح است. بـعـضـى ديـگـر گـفـتـه انـد: مـراد اين است كه صبح و شام و بدون غفلت خداى تعالى را تسبيح گويد.

بحث روايتى

(رواياتى درباره مراد از آيه : (و سبح بحمد ربك حين تقوم...)

در تفسير قمى در ذيل جمله (و سبّح بحمد ربّك حين تقوم ) آمده كه امام فرمود: منظور از آن، تسبيح در نماز شب، و منظور از جمله (فسبّحه ) خود نماز شب است.

مؤلف: ايـن مـعـنـا در مـجـمع البيان از زرارة و حمران و محمدبن مسلم از امام باقر و از امام صادق (عليه السلام) روايت شده.

و نـيز در همان كتاب به سند خود از حضرت رضا (عليه السلام) روايت كرده كه فرمود: مـنـظور از ادبار سجود، چهار ركعت نافله اى است كه بعد از نماز مغرب خوانده مى شود، و مـنـظـور از ادبـار نـجـوم دو ركـعـت نـافـله اى اسـت كـه قبل از نماز صبح خوانده مى شود.

مؤلف: ذيـل ايـن روايـت در مـجـمع البيان از امام باقر و امام صادق (عليه السلام) آمده و قمى هم آن را به سند خود از زراره از امام باقر (عليه السلام) آورده است.

و از طـرق اهـل سـنـت هـم در عـده اى از روايـات آمـده كـه : رسـول خـدا (صـلى اللّه عـليـه و آله وسـلم) هر وقت از جاى خود برمى خاست خدا را حمد و تسبيح مى كرد و مى فرمود: اين كفاره مجلس است، ليكن تفسير بودن معنا براى آيه خيلى روشن نيست.