سیمای سوره نصر
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند بخشنده مهربان
إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ وَ الْفَتْحُ«1» وَ رَأَیْتَ النّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّهِ أَفْواجاً«2» فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ تَوّاباً«3»
هنگامی که نصرت الهی فرا رسید.مردم را دیدی که دسته دسته در دین خدا وارد می شوند.پس باید سپاسگزارانه پروردگارت را تنزیه کنی و از او آمرزش بخواه که او توبه پذیر است.
نکته ها:
* عموم مفسرین،این سوره را مربوط به زمان فتح مکه در سال هشتم هجری می دانند که گروهی از مردم به خاطر حقانیّت اسلام،ایمان آوردند و بعضی از ترس به اسلام تظاهر کردند،نظیر ابوسفیان که امام علی علیه السلام درباره آنان فرمود:
«ما اسلموا و لکن استسلموا و اسرّوا الکفرآنان در ظاهر مسلمان شدند ولی در دل کافر ماندند.در قرآن برای ایمان دو نوع دخول آمده است:یکی دخول مردم در دین که در این سوره می فرماید: «یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّهِ» و دیگری دخول ایمان در دل مردم که در سوره حجرات می فرماید: «وَ لَمّا یَدْخُلِ الْإِیمانُ فِی قُلُوبِکُمْ» هنوز دین داخل قلب های شما نشده است.
* در حدیث می خوانیم:هنگامی که حضرت مهدی علیه السلام ظهور کنند،مردم دنیا فوج فوج به او ایمان می آورند
* قرآن به تسبیح خداوند،بیش از تکبیر و تحمید سفارش کرده است.واژه تسبیح در قرآن بیش از واژه های تکبیر و تحمید آمده است.
* در حدیث می خوانیم:هنگام فتح مکه،پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ابتدا وارد مسجد الحرام شد و نماز گزارد.
* نصرت خداوند،منوط به یاری مردم از دین اوست. «إِنْ تَنْصُرُوا اللّهَ یَنْصُرْکُمْ»
* کلمه «تَوّابٌ» یازده بار در قرآن آمده است که نه بار همراه با واژه رحمت «تَوّاباً رَحِیماً» ، یکبار همراه با حکمتو یک بار به طور مطلق در این سوره آمده است.
* پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بعد از فتح مکه،عفو عمومی اعلام کردند و همه را بخشیدند و مکه بدون خونریزی فتح شد.حتی هنگامی که حضرت دید سعد بن عباده شعار انتقام می دهد و می گوید «الیوم یوم الملحمه» یعنی امروز تلافی می کنیم، حضرت پرچم را از او گرفت و به دست حضرت علی علیه السلام داد و فرمود: شعار را عوض کنید و بگویید: «الیوم یوم المرحمه» امروز روز رحمت است نه انتقام.
* فتح و نصرت واقعی از جانب خداست،پس به ابزار و تجهیزات و نیروی انسانی تکیه نکنید که ممکن است همه امکانات باشد ولی باز هم شکست بخورید. «وَ مَا النَّصْرُ إِلاّ مِنْ عِنْدِ اللّهِ»
* در فتح مکه،امید بت پرستان به یأس و مرکز شرک به پایگاه توحید تبدیل شد.موانعی که بر سر راه مؤمنان بود،برچیده شد،اسلام تثبیت گشت و برای صدور به کشورهای دیگر آماده شد.
* فرمان استغفار یا برای نورانیّت بیشتر قلب است یا برای زدودن غرور پیروزی یا برای گناهان امّت و یا به خاطر معرفت بالای حضرت نسبت به خداوند است.
نگاهی گذرا به فتح مکّه
بعد از صلح حدیبیه،چون مشرکان پیمان شکنی کردند،پیامبر نیرویی فراهم و مکه را بدون خونریزی فتح کرد و شرح ماجرا چنین است:مسلمانان در چند کیلومتری مکه اردو زدند و ابوسفیان که شبانه برای سرکشی از مکه خارج شده بود با عباس عموی پیغمبر ملاقاتی داشت.عباس گفت:پیامبر با ده هزار سرباز به سراغ شما آمده است.ابوسفیان ترسید و به عباس پناهنده شد و پیامبر امان دادن عباس را پذیرفت.پیامبر فرمود:هر کس به مسجد الحرام پناه ببرد یا به خانه ابوسفیان برود یا در خانه خود بماند،در امان است.
پیامبر به عباس فرمود:ابوسفیان را در تنگه ای که گذرگاه مکه هست ببر تا لشگریان الهی که از آنجا می گذرند،او ببیند.ابوسفیان با دیدن این مانور وحشت کرد و به عباس گفت:
سلطنت فرزند برادرت بسیار عظیم شده است،عباس گفت:سلطنت نیست بلکه نبوت است.سپس عباس به او گفت:به سراغ مردم مکه برو و آنها را از مقابله با لشگر اسلام بازدار.
ابوسفیان وارد مسجدالحرام شد و به مردم گفت:محمّد با جمعیّتی وارد مکه می شود که توان مقابله با او را ندارید،پس به مسجد الحرام یا خانه من یا خانه خود پناهنده شوید و اسلام بیاورید تا سالم بمانید.
به هر حال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وارد مکه شد و به یاد روزی که از مکه مخفیانه خارج شد و به شکرانه این پیروزی سجده کرد.سپس پیامبر با تلاوت سوره فتح وارد مسجد الحرام شد و مسلمانان همراه آن حضرت تکبیر می گفتند.حضرت نزدیک کعبه آمد و بت ها را می شکست و می فرمود: «جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً» از آنجا که دست حضرت به بت های بزرگ بالای کعبه نمی رسید،به حضرت علی علیه السلام دستور داد تا پا بر دوش پیامبر نهد و بت ها را سرنگون کند.سپس حلقه کعبه را گرفت و از مردم مکه پرسید:شما امروز چه انتظاری از من دارید؟ گفتند:بخشش.اشک در چشم حضرت جمع
شد و مردم گریه کردند.حضرت سخن یوسف را که به برادرانش فرمود: «لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ»امروز هیچ سرزنشی بر شما نیست،به زبان آورد و فرمود:همه آزادید.آنگاه جملات لااله الاّ اللّه وحده وحده انجز وعده نصر عبده ...را خواند و فرمود:هیچ کس از خون های ریخته شده و اموال غارت شده گذشته سخنی نگوید و تمام پرونده های گذشته مختومه و همه مشمول عفو عمومی شدید،پس وارد زندگی نوین شوید.
پیام ها:
1- پیروزی در سایه نصرت الهی است. «إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ وَ الْفَتْحُ»
2- نابودی سران کفر و شرک،زمینه برای ورود مردم به توحید و یکتاپرستی است. إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ ... اَلنّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّهِ
3- مسلمانان وظیفه دارند در حدّ توان و امکان خود تلاش کنند تا زمینه ورود دیگران به اسلام فراهم شود. إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ ... اَلنّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّهِ
4- اگر موانع برطرف شود،مردم گروه گروه ایمان می آورند. «یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّهِ أَفْواجاً»
5-تا قبل از فتح مکه مردم یکی یکی مسلمان می شدند،ولی بعد از فتح مکه، گروه گروه. «یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّهِ أَفْواجاً»
6- فتح و پیروزی شما را مغرور نسازد که هرچه هست از خداست. إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ ... فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ
7- تنزیه خداوند از عیب و نقص و ظلم،باید همراه با سپاس از نعمت ها و ستایش او باشد. «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ»
8-سپاس و ستایش و تسبیح خداوند،مقدمه استغفار و آمرزش طلبی است.
«فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ»
9- صالحان که به قدرت می رسند به جای غرور و غفلت،جان و روح خود را با
یاد خدا معطر می کنند. إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ ... فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ
10- خداوند منزّه است از اینکه یاران دینش را تنها بگذارد. إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ ...
فَسَبِّحْ
11- هر کس،حتی پیامبر،هر قدر هم تسبیح و تحمید کند،در پایان آن استغفار کند. «وَ اسْتَغْفِرْهُ»
12- توبه پذیری سنت خداوند است. «إِنَّهُ کانَ تَوّاباً»
«والحمدللّه ربّ العالمین»
