آيات 176 تا 191  

ترجمه آيات

اصحاب ايكه نيز پيغمبران را دروغگو شمردند (176).

چون شعيب به ايشان گفت : چرا نمى ترسيد (177).

به درستى من پيغمبرى خيرخواه شمايم (178).

از خدا از شما براى پيغمبرى خود مزدى نمى خواهم كه مزد من به عهده پروردگار جهانيان است (180).

پيمانه را تمام دهيد (و كم فروشى نكنيد) و مردم را به خسارت نيندازيد (181).

و با ترازوى درست، وزن كنيد (182).

و چيزهاى مردم را كم ندهيد و در اين سرزمين به فساد مكوشيد (183).

و از آنكه شما و مردم گذشته را آفريده است بترسيد (184).

گفتند: حقا كه تو جادو زدهاى (185).

تو جز بشرى مانند ما نيستى و ما ترا دروغگو مى پنداريم (186).

اگر راست مى گويى پاره اى از آسمان را روى ما بينداز (187).

گفت : پروردگارم به اعمالى كه مى كنيد داناتر است (188).

پس دروغگويش شمردند و به عذاب روز ابر (آتشبار) دچار شدند كه عذاب روزى بزرگ بود (189).

كه در اين عبرتى است ولى بيشترشان ايمان آور نبودند (190).

و پروردگارت نيرومند و رحيم است (191).

بيان آيات

در اين آيات، اجمالى از داستان شعيب (عليه السلام) كه يكى از پيامبران عرب است ذكر كرده و اين داستان آخرى از هفت داستانى است كه در اين سوره آمده.

اشاره به اينكه اصحاب ايكه چه كسانى بوده اند  

كلمه (ايكه ) به معناى بيشه اى است كه درختان تو در همى داشته باشد. بعضى گفته اند اين بيشه جنگلى بوده در نزديكيهاى مدين كه طايفه اى در آن زندگى مى كرده اند و از جمله پيامبرانى كه به سويشان مبعوث شده شعيب (عليه السلام) بوده، وى اهل آن محل نبوده است و با مردمش بيگانه بوده، به دليل اينكه در اين داستان مانند داستانهاى قبل، پيغمبر مورد بحث را برادر آن قوم نخوانده و نفرموده (اخوهم شعيب ) به خلاف هود و صالح كه هم وطن با قوم خود بوده اند، و هم چنين لوط كه از راه مصاهره و سببى فاميل قوم خود بود و لذا درباره اين سه تن فرموده : (اخوهم هود) و (اخوهم صالح ) و (اخوهم لوط) تفسير بقيه الفاظ آيه گذشت.

كلمه (كيل ) به معناى مقياسى است كه متاع را از نظر حجم با آن مى سنجند و وفا كردن به كيل به اين معناست كه آن را كم نگيرند، و كلمه (قسطاس ) به معناى ترازويى است كه متاع را از نظر وزن با آن مى سنجند، و (استقامت قسطاس ) به اين است كه آن را عادلانه به كار بزنند. و اين دو آيه دستور مى دهد به اينكه كم فروشى نكنند و در دادن و گرفتن كالا كيل و ترازو را درست به كار ببرند.

كلمه (بخس ) به معناى نقص در وزن و اندازه گيرى است، همچنان كه كلمه (اخسار) به معناى نقص در راس المال است.

و از ظاهر سياق بر مى آيد كه جمله (و لا تبخسوا الناس اشياءهم - كالا و متاع مردم را كم ندهيد) متمم جمله (و زنوا بالقسطاس ‍ المستقيم ) است، همچنان كه جمله (و لا تكونوا من المخسرين ) قيدى است متمم جمله (اوفوا الكيل ) و جمله (و لا تعثوا فى الارض مفسدين ) تاكيد هر دو نهى، يعنى نهى در (لا تخسروا) و نهى در (لا تبخسوا) است و اثر شوم كم فروشى را بيان مى كند.

(و لا تعثوا فى الارض مفسدين ) - كلمه (تعثوا) از (عثى ) است، كه مانند (عيث ) به معناى افساد است، بنا بر اين، كلمه (مفسدين ) حالى است كه (تعثوا) را تأكيد مى كند و در داستان شعيب در سوره هود و نيز در تفسير آيه (و زنوا بالقسطاس ‍ المستقيم ذلك خير و احسن تاويلا) گفتارى پيرامون اينكه كم فروشى چه فسادهايى در اجتماع پديد مى آورد گذرانديم، به آنجا مراجعه فرماييد.

در مجمع البيان فرموده كلمه (جبلة ) به معناى خلقى است كه هر موجودى بر آن خلق مفطور شده.

پس مراد از جبله، صاحبان جبلت است و معناى آيه اين است كه : از خدايى كه شما و صاحبان جبلت گذشته را آفريده بترسيد، همان خدايى كه پدران گذشته شما و شما را با اين فطرت آفريده كه فساد را تقبيح نموده به شئامت آن اعتراف كنيد.

و شايد اين نكته اى كه به آن اشاره كرديم باعث شده كه خصوص مسأله جبلت در آيه بيايد، به هر حال آيه شريفه به توحيد در عبادت دعوت مى كند، چون مشركين از خداى خالق كه رب العالمين است هيچ پروايى نداشتند.

تفسير صدر اين آيه گذشت و كلمه (ان ) در ذيل آيه، يعنى در جمله (ان نظنك ) مخففه از مثقله است.

كلمه (كسف ) - به كسره كاف و فتحه سين، به طورى كه گفته اند - جمع كسفه است، يعنى قطعه، و معناى آيه اين است كه قطعه اى از آسمان را بر سر ما بينداز، يعنى تو هيچ كارى از دستت بر نمى آيد، هر چه مى خواهى بكن.

اين جمله پاسخى است كه شعيب به گفته آنان و پيشنهادى كه در خصوص آوردن عذاب كرده اند داده و اين كنايه است از اينكه او هيچ اختيارى در آوردن عذاب از خود ندارد و اين كار مثل همه كارها به دست خداست، چون او به آنچه مردم مى كنند داناتر است و بهتر مى داند كه آيا عملشان مستوجب عذاب هست يا نه و اگر هست مستوجب چه عذابى است ؟ بنابر اين آيه مورد بحث نظير پاسخى است كه هود به قومش داد و گفت : (انما العلم عند اللّه و ابلغكم ما ارسلت به ).

(يوم الظله ) همان روز عذاب قوم شعيب است، كه ابرى برايشان سايه افكند و تفصيل داستانشان در سوره هود گذشت.

تفسير اين آيه نيز گذشت.

بحث روايتى

دو روايت درباره رسالت شعيب عليه السّلام  

در كتاب جوامع الجامع در ذيل آيه (اذ قال لهم شعيب ) گفته است : در حديث آمده كه شعيب برادر اهل مدين بود و به عنوان رسول به سوى ايشان و نيز به سوى اصحاب ايكه فرستاده شده بود.

و در تفسير قمى در ذيل جمله (و اتقوا الذى خلقكم و الجبلة الاولين ) آمده كه مقصود از (جبلة الاولين )، خلق اولين است، و اينكه فرمود: (فكذبوه ) يعنى قوم شعيب آن جناب را تكذيب كردند، و مقصود از عذاب در جمله (فاخذهم عذاب يوم الظلة ) حرارت و بادهاى مسموم است.